ਈ ਸ਼ੌਂਕੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੁੱਤਰਾਂ ਘਰ ਬਾਹਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਜੋ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਸੀ ।
ਮਾਂ ਵਿਚਾਰੀ ਦਾ ਉਹ ਈ ਹਾਲ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਘਾਟਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਵਾਹੀ ਬੀਜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣਾ ਕੋਈ ਸੌਖੀ ਗੱਲ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਭੂਆ ਵੀ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਾਜ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਪਾਂਵਦੀ ਸੀ, ਫੇਰ ਵੀ ਕੰਮ ਈ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਗੱਡੇ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਡੰਗਰ ਵੱਛੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣਾ ਖੋਹਲਣਾ ਤੇ ਪੱਠੇ-ਦੱਥੇ ਪਾਵਣਾ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਮਾਂ ਨੂੰ ਈ ਨਜਿੱਠਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।
ਮੈਥੋਂ ਤੀਜੀ ਥਾਵੇਂ ਨਜ਼ੀਰ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ ਤੇ ਅਜੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਸਿਵਾ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਯਾਣੀ ਨਜ਼ੀਰ ਤੇ ਮੈਂ ਜ਼ਿੱਦੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਾਂ। ਅਸਾਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਐਵੇਂ ਈ ਆ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਮਾਂ ਦਸਦੀ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਛੋਟਿਆਂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਇਕਸਾਹੀ ਦੀ ਮਰਜ਼ ਸੀ। ਮਤਲਬ ਏ ਕਿ ਮੈਂ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਏਨਾਂ ਰੋਂਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਮੇਰਾ ਸਾਹ ਉੱਖੜ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਮੈਨੂੰ ਦੰਦਣ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਮੇਰਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਨਿੱਕਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।
ਅੱਜ ਤੀਕਰ ਮੇਰੀ ਨਾਨੀ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਏਹੋ ਜੇਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੱਸੀ। ਯਾ ਖ਼ੌਰੇ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ ਨਾਨਕਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਰੋਵਣ ਈ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ । ਸਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਮੇਰਾ ਲਾਡ ਵੇਖਦੇ ਸਨ, ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੱਦ ਪੂਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਕੁੱਝ ਅਰਸੇ ਮਗਰੋਂ ਅਸਾਂ ਕੋਠਾ ਛੱਤ ਲਿਆ। ਕੋਠਾ ਭਾਵੇਂ ਕੱਚਾ ਈ ਸੀ, ਪਰ ਝੁੱਗੀ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਸੀ। ਏਸੇ ਲਈ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਮੁਅੱਜ਼ਜ਼ ਬਣ ਗਏ ਸਾਂ ਯਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਅੱਜ਼ਜ਼ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਾਂ।
ਕੰਮ ਤਾਂ ਰਾਤ ਦਿਨ ਦਾ ਸੀ, ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੁੱਕਦਾ, ਫੇਰ ਵੀ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬਹਾਨੇ ਜ਼ੋਹਰਾ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਜ਼ੋਹਰਾ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਈ ਰੰਗਤਾਂ ਚੜ੍ਹ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਦੇ ਅੰਗ ਅੰਗ ਵਿੱਚ ਜੋਬਨ ਭਰ ਭਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੰਗਤ ਹੋਰ ਸੁਰਖ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੰਜ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਰਸ ਭਰੇ ਤੇ ਮਿੱਠੇ ਹੋਵਣ । ਫੇਰ ਉਹ ਨਿੰਮਾਂ ਨਿੰਮ੍ਹਾਂ ਮੁਸਕਰਾਂਵਦੀ ਵੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਸੀ । ਸਾਫ ਸੁਥਰਾ ਬਾਣਾ ਪਾਂਵਦੀ ਸੀ ਤੇ ਮੂੰਹ ਹੱਥ ਵੀ ਧੋ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਸੀ।
ਮੈਂ ਵੀ ਸਾਫ ਸੁਥਰਾ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਖੁਸ਼ਬੋਈ ਵਾਲਾ ਸਾਬਣ ਖਰੀਦ ਲਿਆਇਆ ਸਾਂ ਤੇ ਰੋਜ਼ ਜੁੱਸੇ ਨੂੰ ਮਲ ਮਲ ਕੇ ਧੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ । ਫੇਰ ਕੀਮਤੀ ਖੁਸ਼ਬੋਈ ਵਾਲਾ ਸਾਬਣ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾਵਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲੁਕਾ ਕੇ ਰੱਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸਾਂ । ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਿੱਥ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਮੈਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਖੌਰੇ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਤਲਖੀ, ਕੌੜ, ਕੁੜੱਤਣ ਤੇ ਖੁਦਗਰਜ਼ੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਕੰਮ ਤੇ ਬਹੁਤੀ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਸੌਖਿਆਈ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਸਾਂ, "ਅਸਾਡਾ ਜੀਵਨ ਇੰਝ ਦਾ ਕਿਉਂ ਏ ? ਅਸਾਂ ਕੀ ਆਂ? ਕੌਣ ਆਂ ?
ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਸੈਨ ਠੰਢੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਸੀ । ਮੇਰੇ ਸਵਾਲ ਤੇ ਤਲਖੀ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ
