ਤੇ ਆਖਦਾ, "ਭਰਾ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦੇ ਆਂ। ਅਖੇ ਵਗ ਓਏ ਢਗਿਆ, ਸਾਈਆਂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਨਾਲ ।"

ਮੈਂ ਹੋਰ ਤਲਖ ਹੋ ਕੇ ਆਖਦਾ, "ਉਹ ਸਾਈਂ ਕੌਣ ਨੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਸਾਡੇ ਉੱਤੇ ਈ ਆ ਟਿਕਦੀ ਏ ?”

ਇੰਜ ਹੀ ਹਯਾਤੀ ਗੁਜ਼ਾਰ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਨਾ-ਸਮਝੀ ਤੇ ਬੇਵਸਾਹੀ ਵਿੱਚ। ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਤੇ ਸਮਝਾਵਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ । ਆਪੇ ਗਵੇੜ ਤੇ ਟੇਵੇ ਲਾ ਕੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਸਾਂ । ਰਾਹ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਜ਼ਰ ਆਂਵਦੀ। ਐਸੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅੰਦਰੋ ਅੰਦਰੀ ਕੁੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸਾਂ ।

ਗੱਡ ਦੀ ਮੋਹਰੀ ਬੈਠਾ ਯਾ ਹਲ ਦੀ ਜੰਘੀ ਪਿੱਛੇ ਮੈਂ ਜਦ ਵੀ ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਂਵਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਤਲਖ ਹੋ ਕੇ ਈ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿੱਕਲਦੇ ਸਨ । ਜ਼ੋਹਰਾ ਦਾ ਖਿਆਲ ਵੀ ਕੋਈ ਤਸੱਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦਾ। ਖੌਰੇ ਕਿਉਂ ਮੈਨੂੰ ਬੇਚੈਨੀ ਜਿਹੀ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਅੱਥਰੂ ਵੀ ਨਿੱਕਲ ਆਂਵਦੇ ਸਨ।

ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਿਉ ਨੇ ਕੁੱਝ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਕਦੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਗੁੱਸਾ ਕਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿੱਕਲਦਾ ਸੀ। ਕਿੱਸੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮੈਂ ਸਖਤ ਨੁਕਤਾਚੀਨੀ ਕਰਦਾ ਸਾਂ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋਂ ਜੋੜ ਜੋੜ ਕੇ ਘੜਦਾ ਸਾਂ, ਪਰ ਵਾਰਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਜਿਹੜੀ ਹੀਰ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਲਿਖੀ ਸੀ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਆਂਵਦੀ। ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਜ਼ੋਹਰਾ ਉਸੇ ਹੀਰ ਵਰਗੀ ਜਾਪਦੀ ਸੀ।

ਮੈਂ ਰਾਂਝਾ ਨਹੀਂ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਵੰਝਲੀ ਵਜਾਵਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਂਵਦੀ ਜਦ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਸੋਹਣੀ ਵੰਝਲੀ ਵਜਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ । ਵੰਝਲੀ ਵਜਾਵਣ ਦਾ ਵੱਲ ਨਾ ਆਵਣ ਉੱਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਖਿਝ ਚੜ੍ਹਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ । ਗੁੱਸਾ ਮੈਂ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਉਹਦੇ ਉੱਤੇ ਕੱਢਦਾ ਸਾਂ ਕਿ 'ਮਾਟੀ ਘੋੜਾ, ਮਾਟੀ ਜੋੜਾ, ਮਾਟੀ ਦਾ ਅਸਵਾਰ ।'

ਲੈ ਭਲਾਂ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਏ! ਮੈਂ ਖਿਆਲ ਕਰਦਾ, ਜੇ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਏ ਤੇ ਫੇਰ ਕੋਈ ਸਾਂਝ ਵੀ ਤਾਂ ਹੋਵੇ। ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਉੱਚਾ ਤੇ ਰਾਹਕ ਨੀਵੇਂ ਕਿਉਂ ਨੇ ? ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝ ਕੀ ਏ ? ਇਹ ਸਭ ਝੂਠ ਏ । ਐਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਰਚਾਵਣ ਲਈ ਪੁੱਠੇ ਸਿੱਧੇ ਜੋੜ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਚੀ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ।

ਹੀਰ ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕੁੱਝ ਕੁੱਝ ਚੰਗੇ ਲੱਗਦੇ ਸਨ ਤੇ ਕੁੱਝ ਅਸਲੋਂ ਈ ਨਾ-ਪਸੰਦ । ਹੀਰ ਦਾ ਅਸਲ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਪਰ ਰਾਂਝੇ ਨੂੰ ਤੇ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸਾਂ । ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਜਦ ਰਾਂਝੇ ਨੂੰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫੇਰ ਉਸ ਫ਼ਾਇਦਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆ। ਹੀਰ ਦੇ ਆਖਣ ਉੱਤੇ ਉਹਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨੱਸ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਿਆ ? ਰਾਂਝਾ ਤੇ ਅਸਲੋਂ ਈ ਮੈਨੂੰ ਮੂਰਖ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ।

ਸਾਹਿਬਾ ਵਾਲਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦਿਲ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ । ਉਸ ਹਿੰਮਤ ਤੇ ਕੀਤੀ, ਭਾਵੇਂ ਮਾਰਿਆ ਈ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਕੰਮ ਤੇ ਮਰਦਾਂ ਵਾਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਮਰ ਤੇ ਰਾਂਝਾ ਵੀ ਗਿਆ