ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਉੱਥੇ ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਆਇਆ ਸੀ।
ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਪਾਣੀ ਈ ਪਾਣੀ ਸੀ। ਤੇਜ਼ ਵਗਦਾ, ਸ਼ੁਕਦਾ ਤੇ ਠੰਡਾ ਸੀ। ਮੰਜੀ ਪੀੜ੍ਹਾ ਤੇ ਜਲਮੀ ਲੋਕ ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਟੰਗ ਆਏ ਸਨ । ਜੇ ਕੋਈ ਇੱਕ ਅੱਧ ਮੰਜੀ ਹੈ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਬੜੀ ਤੰਗੀ ਹੋਈ। ਪਾਣੀ ਦੇ ਫੰਡੇ ਹੋਏ ਸੱਪ ਕੀੜੇ ਵੀ ਸੁੱਕੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਆਂਵਦੇ ਸਨ। ਦਿਨ ਨੂੰ ਤਾਂ ਲੋਕ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਮਾਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆਂਵਦੇ । ਸੱਪਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਭੈੜੇ ਚੰਗੇ ਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਈ ਬੈਠ ਕੇ ਰਾਤ ਗੁਜ਼ਾਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ 'ਤੇ ਜਹਾਜਾਂ ਤੋਂ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਕੁੱਝ ਸਮਾਨ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਬਹੁਤਾ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਡਿੱਗਦਾ ਸੀ ਤੇ ਬਹੁਤ ਈ ਘੱਟ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਆਂਵਦਾ ਸੀ।
ਖੌਰੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਜ਼ਹਾਜ ਈ ਵੇਖੇ ਸਨ । ਇਹ ਈ ਸਮਾਨ ਸੁੱਟਦੇ ਸਨ। ਜਦ ਵੀ ਕੋਈ ਜ਼ਹਾਜ ਰਾਸ਼ਨ ਸੁੱਟਦਾ, ਲੋਕ ਇੰਜ ਡਿੱਗ-ਡਿੱਗ ਕੇ ਰਾਸ਼ਨ ਫੜਦੇ ਜਿਵੇਂ ਲੁੱਟ ਮੱਚੀ ਹੋਵੇ।
ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜਦੇ, ਗਾਲਾਂ ਕੱਢਦੇ ਤੇ ਹੱਥੀਂ ਪੈਂਦੇ ਸਨ । ਸਵਾਣੀਆਂ ਵੀ ਮਰਦਾਂ ਵਾਂਗ ਲੰਗੋਟੇ ਕੱਸੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਦੇ ਹੱਥ ਜੋ ਆਂਵਦਾ, ਨੱਪ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਜੇ ਕੋਈ ਫ਼ਾਕੇ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ਤਾਂ ਪਿਆ ਰਹਵੇ । ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹੀ।
ਰਾਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਭੁੱਜੇ ਛੋਲਿਆਂ ਦੇ ਬੰਡਲ, ਨਾਨ, ਅਚਾਰ ਤੇ ਗੁੜ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਸੈਨ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਰਾਸ਼ਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਮੈਥੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਫੜਿਆ ਗਿਆ। ਮੇਰੀ ਨਾਕਾਮੀ ਉੱਤੇ ਪਿਉ ਕੋਲੋਂ ਝਾੜਾਂ ਵੀ ਪਈਆਂ ਸਨ। ਪਿਉ ਆਖਿਆ ਸੀ:
"ਤੇਰੇ ਵਰਗੇ ਤੇੜੂ ਤੇ ਕੰਮਚੋਰ ਕਦੇ ਵੀ ਸੁਖੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ । ਤੂੰ ਸਦਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵੱਲ ਈ ਵੇਖਦਾ ਰਹਵੇਂਗਾ। ਤੂੰ ਰਹਿਣਾ ਈ ਫਾਡੀ ਏ।"
ਪਰ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਦਾ । ਅਸਮਾਨ ਤੋਂ ਡਿੱਗੀ ਖੁਰਾਕ ਝੋਪਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਆਂਵਦੀ ਸੀ। ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਬਾਲ ਰਾਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਟੁੱਟ ਟੁੱਟ ਪੈਂਦੇ ਸਨ । ਮੈਂ ਤੇ ਬਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਮਾੜਾ ਹੋਇਆ।
ਜਿੰਨੀ ਛੇਤੀ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਸੀ ਓਨੀ ਛੇਤੀ ਲਹਿਣ ਵੀ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ । ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੁਣ ਪੁਣ ਕੇ ਪੀਵਣ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਪਖਾਨੇ ਵਾਸਤੇ ਥਾਂ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੜੀ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਵਾਲੀ ਹਾਲਤ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਕੁੱਝ ਹੜ੍ਹ ਲੱਥਾਂ ਤਾਂ ਪੀਵਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਨਿੱਕਲੇ। ਦੂਰ ਸੜਕ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਖੂਹੀ ਸੀ। ਬੜੀ ਔਖ ਨਾਲ ਜਾ ਕੇ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਪਾਣੀ ਲੈ ਈ ਆਏ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਵੇਖਾ ਵੇਖੀ ਲੋਕ ਭਾਂਡੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਨਿੱਕਲ ਪਏ। ਸੜਕ ਉੱਤੋਂ ਵਗਦੇ ਹੜ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਜਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਲਿਆਵਣਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਕੰਮ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਪਿਉ ਵੱਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ ਕਿ "ਪਾਣੀ ਮੈਂ ਲਿਆਵਾਂ।"
