ਜਾਂਦੇ ਜਿਵੇਂ ਕਬਰ ਵਿੱਚ ਪਏ ਹੋਵਣ। ਕੋਈ ਹੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿੰਦੀ ਰਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ।
ਖੇਲ, ਸ਼ੁਗਲ ਤੇ ਹਾਸੇ ਮਖੌਲ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਚਦੀ। ਸਵਾਣੀਆਂ ਮਾਲ ਡੰਗਰ ਬੰਨ੍ਹਦੀਆਂ, ਸਾਂਭਦੀਆਂ, ਖੋਹਲਦੀਆਂ, ਲਿਆਰੀਆਂ ਚੋਂਦੀਆਂ ਤੇ ਪੱਠਾ ਦੱਥਾ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ। ਬਾਲਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਕਰਦੀਆਂ । ਏਨੇ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕਾਜ ਪਾਰੋਂ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਨਹਾਵਣਾ, ਧੋਣਾ, ਸਾਫ ਸੁਧਰਾ ਤੇ ਚਮਕ ਕੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਈ ਵਜ੍ਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਹਕ ਸਵਾਣੀਆਂ, ਵਹੁਟੀਆਂ ਘੱਟ ਤੇ ਕਮਲੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਪਦੀਆਂ ਸਨ।
ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੁਫੇਰੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਛੱਪੜ ਸੀ। ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਜੁਆਕ ਡਿੱਗ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦੇ ਸਨ।
ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਾਲ ਕੁੱਝ ਤਾਂ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਕੁੱਝ ਛੱਪੜ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਕੇ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਖੌਰੇ ਇਹ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਬਾਲਾਂ ਦੀ ਹਯਾਤੀ ਵਾਸਤੇ ਹਰ ਘਰ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਮੁਰਸ਼ਦ ਪੀਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦਾ, ਦੁਆ ਕਰਦਾ, ਨਿਆਜ਼ ਲੈਂਦਾ, ਖਿਦਮਤ ਕਰਵਾਂਦਾ । ਬਾਲਾਂ ਤੇ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਵੀਜ਼ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਮੁਰਸ਼ਦ ਪੀਰਾਂ ਤੋਂ ਅੱਡ ਫੇਰ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਦੁਆ ਤੇ ਟੂਣੇ ਟੋਟਕੇ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਬਹੁਤੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਜਾਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਫਸਲ ਵੀ ਪੱਕੀ ਹੁੰਦੇ ਏ, ਫਸਲ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੱਠਾ ਦੱਥਾ ਤੇ ਡੰਗਰ ਵੱਛਾ ਵੀ ਸੰਭਾਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ "ਜਿੰਨ" ਚੁੰਬੜ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਏਸ ਬਹਾਨੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਜਾਨ ਛੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
ਕਈ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੀਕਰ ਜਿੰਨ ਕੱਢਣ ਦਾ ਸ਼ੁਗਲ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਨਜ਼ਰ ਨਿਆਜ਼ ਲਈ ਪੀਰਾਂ ਫਕੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਜਾਂ ਤੇ ਗੱਭਰੂਆਂ ਲਈ ਰੌਣਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।
ਜਿੰਨ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ ਪੀਰ ਗੁੱਗਲ ਧੁਖਾ ਕੇ ਧੂਣੀ ਦਿੰਦੇ, ਨਾ ਸਮਝ ਆਵਣ ਵਾਲ਼ੇ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਦੇ, ਫੂਕਾਂ ਮਾਰਦੇ ਤੇ ਗੱਭਰੂ ਘੜਾ, ਪਰਾਤ ਤੇ ਥਾਲ ਵਜਾ ਵਜਾ ਕੇ ਪੀਰ-ਫਕੀਰ ਦੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਅਮਲ ਵਾਂਗਰ ਗਾਉਂਦੇ, ਗੁਟਕਦੇ, ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਜਿੰਨ ਚੰਬੜੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਤੋਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਜਿਨ ਚੁੰਬੜੀ ਕੁੜੀ ਵਾਲ ਖੋਹਲ ਕੇ ਸਿਰ ਘੁਮਾਂਦੀ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਤੇ ਕਦੇ ਚੁੜੇਲ ਵਾਂਗਰ ਮਲੂਮ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਸ਼ੂਦੈਣਾਂ ਵਾਲਾ ਹਾਲ ਤੇ ਆਪੇ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਮਾਵਾਂ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਨਾ ਆਵਣ ਦਿੰਦੀਆਂ।
ਕੰਮਾਂ ਕਾਜਾਂ ਤੋਂ ਨੱਸੀ ਮੁਟਿਆਰ ਜਿੰਨ ਚੰਬੜਨ ਨਾਲ ਜਿਆਦਾ ਥੱਕ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ। ਏਸੇ ਲਈ ਉਹਨੂੰ ਆਪ ਈ ਜਿੰਨ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਛੱਡ ਕੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਜਾਂ ਵੱਲ ਪਰਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਡਰਦੀਆਂ ਤੇ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਡਰਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ । ਬਾਲਾਂ ਤੇ
