ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕੰਮ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਕਦੇ ਕੰਮ ਵੱਲੋਂ ਉਲਾਂਭਾ ਖੱਟਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਕੰਮ ਨਿਪਟਾ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਭੱਜਦਾ ਤੇ ਬਾਪੂ ਦੀ ਸੇਵਾ 'ਚ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਇੰਝ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਰੱਬ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਦੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਫੜਾਇਆ, ਹਾਂ ਬੁਰਾ ਦਰਜਨਾਂ ਵਾਰ ਬੋਲਿਆ ਸੀ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ । ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਕੁ ਦਿਨ ਬੀਤ ਗਏ। ਬਾਪੂ ਕੁਝ ਸੁਰਤ ਸੰਭਲਿਆ। ਮੈਂ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚੋਂ ਲੋਮੋਟਿਲ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਾਪੂ ਦੀ ਨਸ਼ੇ ਵੱਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਾਨ ਸੌਖੀ ਹੋਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ । ਅਸੀਂ ਪਿਉ- ਪੁੱਤ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਤਾਇਆ ਕਾਲੀ ਆਪਸ 'ਚ ਕਈ ਵਾਰ ਹੱਸਦੇ-ਖੇਡਦੇ ਵੀ ਪਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੁਪਿਹਰ ਢਲੇ ਜਿਹੇ ਸਾਡੇ ਨਾਂਅ ਪੁਕਾਰੇ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਚੱਕਰ (ਜੇਲ੍ਹ ਦਾ ਕੇਂਦਰ) 'ਚ ਆ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸਮਾਨ ਚੁੱਕ ਲਿਆਉ ਤੁਹਾਡੀ ਚਾਲੀ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਡੌਰ-ਭੌਰੇ ਹੋਏ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਚਾਰ ਕੁ ਵਜੇ ਅਸੀਂ ਪੁਲਸ ਦੀ ਬੱਸ ਚ ਬੈਠ ਗਏ ਤੇ ਉਸ ਲੁਧਿਆਣੇ ਨੂੰ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਚੱਜ ਨਾਲ ਤੱਕਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਅਸੀਂ ਤਾਜਪੁਰ ਰੋਡ ਸਥਿਤ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਲੁਧਿਆਣਾ 'ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਏ। ਰਾਤ ਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸੌਂ ਗਏ। ਸਵੇਰੇ ਸਾਡਾ ਮਲਾਹਜਾ ਹੋਇਆ। ਸਾਡੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਬੀ.ਕੇ.ਯੂ. ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਬਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਹੀ ਪੰਜੇ ਦੀ ਮੁਸ਼ੱਕਤ 'ਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਸਾਂ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਹੈ ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਕਈ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਜੇਲ੍ਹ 80 ਏਕੜ 'ਚ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਅੰਦਰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੋਸਟਲ ਜੇਲ, ਜਨਾਨਾ ਜੇਲ੍ਹ, ਬੀ.ਕੇ.ਯੂ. ਬੈਰਕਾਂ ਅਤੇ ਬੀ.ਕੇ.ਯੂ. ਜੇਲ੍ਹ ਹੈ। ਵਾਕਿਆ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਜੇਲ੍ਹ ਹੈ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ।

ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਚੱਕਰ 'ਚ ਤਾਇਨਾਤ ਹੌਲਦਾਰ ਨੇ ਗੁੱਝੀ ਰਮਜ 'ਚ ਕਿਹਾ "ਜਰਾ ਬੱਚ ਕੇ। ਇਹ ਜੇਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ। ਇਹਦੇ 'ਚੋਂ ਮੁੜ ਕੇ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਜਾਂਦੈ।" 12000 ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਇਸ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਦਰ। ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਘਬਰਾ ਗਏ ਕਿ ਏਡੀ ਵੱਡੀ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚ ਸੈਂਕੜੇ ਮੀਲ ਦੂਰ ਸਾਡਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ ? ਸਾਨੂੰ ਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ 2 ਨੰ: ਬੈਰਕ 'ਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਕੈਦੀ ਬਾਥਰੂਮ 'ਚ ਲੈ ਗਿਆ ਤੇ ਜੂਏ ਲਈ ਵੰਗਾਰਨ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਅਣਭੋਲ ਜਿਹਾ ਹਾਂ ਪਰ ਕੁਝ ਬਾਜੀਆਂ 'ਚ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਬਾਅਦ 'ਚ ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂਅ ਸੀ ਨੀਰਜ ਜੋ ਦੋਹਰੇ ਕਤਲ ਕਾਂਡ 'ਚ ਸਜ਼ਾ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਪਿੰਡ ਸੀ ਭੁਲੱਬ। ਬੈਰਕ 'ਚ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਪੈਣ ਲਈ ਵੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਾ ਮਿਲੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਸੁੱਤੇ। ਸਾਡੇ ਉਤਲੇ ਪਾਸੇ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਤਕੜੀਆਂ ਸਿਹਤਾਂ ਵਾਲੇ ਪਏ ਸਨ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਹਸਾ ਵੀ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਵੀ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਵੇਰੇ ਅਸੀਂ ਕੰਮ 'ਤੇ ਗਏ। ਕਾਹੀ ਪੰਜੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜੇਲ੍ਹ 'ਚੋਂ ਸਫਾਈ ਕਰਨੀ। ਮੇਰਾ ਬਾਪੂ ਘਾਹ ਪੁੱਟਦਾ ਡਿੱਗ