ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲੱਗ ਪਏ

"ਸਾਥੀਓ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ। ਅਸਾਂ ਇਕੱਠਿਆਂ ਆਪਣਾ ਲਹੂ ਡੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ । ਤੁਸਾਂ ਆਪ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ । ਪਰ ਹੁਣ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਉਂ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਮਾਰੇ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਕਸਾਕ ਤੇ ਥਲ-ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਹਰ ਪਾਸਿਉਂ ਸਾਡੇ ਉੱਤੇ ਵੱਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਰ ਬੀਤਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਹੈ।"

ਉਸ ਦੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਯੂਕਰੇਨੀਅਨ ਲਟਕਾਅ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਭੀੜ ਉਸ ਵੱਲ ਖਿੱਚੀ ਗਈ।

"ਤੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਫੀਤੀਆਂ ਵੀ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ।" ਅੱਧ ਨੰਗਾ ਡਿੱਗਣਾ ਸਿਪਾਹੀ ਚੀਖਿਆ।

"ਕੀ ਮੈਂ ਉਹ ਆਪ ਲਾਏ ਸਨ । ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਮੋਰਚੇ ਉੱਤੇ ਲੜਿਆ ਸਾਂ ਤੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਮਲੋਮਲੀ ਮੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਜੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਸਨ । ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਜਿੱਥੋਂ ਦੇ ਤੁਸੀਂ, ਉੱਥੋਂ ਦਾ ਮੈਂ। ਕੀ ਮੈਂ ਗਰੀਬੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ, ਕੀ ਮੇਰਾ ਲੱਕ ਗੋਡੇ ਰਗੜ ਰਗੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟਾ, ਕੀ ਬਲਦ ਵਾਂਗ ਮੈਂ ਜੁੱਤਿਆ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ? ਕੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਵਾਹੀ ਤੇ ਬਿਜਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ?"

"ਠੀਕ ਗੱਲ ਏ।" ਭੀੜ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜੀ। "ਉਹ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਹੈ।"

ਮਲਾਹਾਂ ਦੀ ਟੋਪੀ ਵਾਲਾ ਉਹ ਲੰਮਾ ਬੰਦਾ, ਅਖੀਰ ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਹੀ ਗਿਆ ਸੀ । ਉਹ ਘੂਰਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਕੁੱਦ ਕੇ ਅੱਗੇ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਇੱਕ ਬੋਲ ਮੂੰਹੋਂ ਕੱਢੇ, ਉਸ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸੰਗੀਨ ਪਿੱਛੇ ਘੁਮਾਈ ਤੇ ਬੱਟ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਪਿੱਛੇ ਖਲ੍ਹਤੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਉੱਡ ਗਿਆ । ਫੌਲਾਦੀ ਜਬੜੇ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉੱਤੇ ਕੀਤੇ ਵਾਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਕੋਈ ਹੀਲਾ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਕੰਬਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੁਸਕਾਨ ਦੀ ਲੀਕ ਉਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਉੱਤੇ ਖਿੱਚੀ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਚਿੱਟਾ ਫੱੜਕ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਜ਼ਰਦੀਆਂ ਘੁਲ ਗਈਆਂ।

ਪਰ ਗਿੱਠੇ, ਨੰਗੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਬਲਦ ਵਾਂਗ ਝੁਕਾ ਲਿਆ ਤੇ ਮਲਾਹ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਕੂਹਣੀ ਹੇਠ ਹੁੱਝਕਾ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਚੀਖ਼ ਪਿਆ:

"ਬਸ ਓਏ, ਬੇਵਕੂਫਾ!"

ਹੁੱਝਕਾ ਵਜਦਿਆਂ ਹੀ, ਫੌਲਾਦੀ ਜਬੜੇ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਕੋਲ ਸੰਗੀਨ ਪਰੇ ਹਟ ਕੇ ਕੋਲ ਖਲ੍ਹਤੇ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਇੱਕ ਕਮਾਂਡਰ ਦਾ ਪੇਟ ਚਾਕ ਕਰ ਗਈ। ਉਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹਉਕਾ ਨਿਕਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਪਿੱਠ ਭਾਰ ਭੁੰਜੇ ਜਾ ਪਿਆ। ਲੰਮੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਸੰਗੀਨ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਵਾਹ ਲਾਇਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਨੋਕ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਵਿੱਚ ਖੁਭੀ ਪਈ ਸੀ।

ਕੰਪਨੀ ਕਮਾਂਡਰ ਨੇ, ਜੋ ਰੋਡਾ ਤੇ ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਗੱਭਰੂ ਸੀ ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਵਰਗਾ