ਦਿੱਤਾ। ਅਫ਼ਸਰ ਤੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਸਭ ਨੱਸ ਭੱਜ ਗਏ। ਉਸ ਨਾਲ ਕਸਾਕਾਂ ਦੇ ਲਹੂ ਗਰਮ ਹੋ ਗਏ। ਓ ਮਾਲਕ, ਬਾਲਸ਼ਵਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ, ਬਹਿਸ਼ਤ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਈਮਾਨ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰ। ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਕਿਤੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਲੋਕ ਨੇ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਠੇ ਹੁੰਦੇ, ਇਹ ਲਾਅਨਤੀ ਜੰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਨਾ, ਤੇ ਮੇਰੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਅੱਜ ਜਿਉਂਦੇ ਜਾਗਦੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਹੁੰਦੇ। ਹੁਣ ਉਹ ਤੁਰਕਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦੇ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਨੇ। ਇਹ ਬਾਲਸ਼ਵਿਕ ਆਏ ਕਿੱਥੋਂ ? ਕੁਝ ਆਖਦੇ ਨੇ ਕਿ ਉਹ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਵਧੇ ਫੁਲੇ ਨੇ, ਕੁਝ ਸ਼ਾਇਦ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਦੱਸਦੇ ਨੇ। ਜਰਮਨ ਜ਼ਾਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲ ਪੋਸ ਕੇ ਰੂਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਨਾਹਰਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ, 'ਜ਼ਮੀਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੈ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਮਿਹਨਤ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਕਸਾਕਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ । ਬੰਦੇ ਤਾਂ ਨੇਕ ਨੇ ਪਰ ਮੇਰਾ ਸਮੇਵਾਰ, ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕਿਉਂ ਖੁਸ ਗਿਆ...ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ...ਬਿੱਲੀ...!

ਬੇਬੇ ਦੀ ਬੁੜ ਬੁੜ ਰੁੱਕ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਊਂਘਾਂ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਈ।

ਸੂਰਜ ਦੀ ਟਿੱਕੀ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਸੀ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਪਈ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋਵੇਗੇ ਕਿ ਘੁੱਗੀਆਂ ਕੂਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਪਰ ਰਾਤ ਵੇਲੇ ਵਾੜ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਛੱਕੜੇ ਹੇਠਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੂ.. ਕੂ.. ਕਰਨ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ; ਨਿੱਕੇ ਮੂੰਹ ਬੁੜ ਬੁੜੀਆਂ ਕਿਉਂ ਛੱਡਦੇ ਨੇ ? "ਵਾ ਵਾ ਵਾ" ਤੇ "ਊ ਵਾ ਵਾ ਵਾ...।" ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇਹ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਮਾਂ ਦੀ ਵੀ, ਨਾਲ ਹੀ ਮਿੱਠੀ ਮਿੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਸੀ:

"ਮੇਰੇ ਲਾਲ ਕਿਉਂ? ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਹੋਰ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ । ਤੂੰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮੂੰਹ ਕਿਉਂ ਕਰ ਲਿਆ ਏ ? ਵੇਖੋ ਕਿਵੇਂ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਮਾਂ ਦਾ ਬਣ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ, ਜੀਭ ਮਾਰ ਮਾਰ ਚਲਾਕੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਏ।"

ਉਸ ਦਾ ਏਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਿੱਠਾ ਹਾਸਾ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, ਜਿਉਂ ਅਨ੍ਹੇਰੇ ਨੂੰ ਪਰੇ ਸੁੱਟ ਕੇ ਦਿਨ ਨਿਕਲ ਆਇਆ ਹੋਵੇ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਦਿੱਸਦੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਕਾਲੇ ਭਰਵੱਟਿਆਂ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਸ਼ ਲਿਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਤਾਂ ਲੱਗ ਹੀ ਸਕਦਾ ਹੈ।

“ਰੋਜ ਗਿਆ ਏਂ ? ਹੈ, ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ? ਉਹ ਤਾਂ ਗੁੱਸੇ ਲੱਗਦਾ ਏ । ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਥਣ ਨੂੰ ਪਰੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਏ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਨਾਜ਼ਕ ਨਾਜ਼ਕ ਉਸ ਦੇ ਨਹੁੰ ਨੇ। ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਗੁਲਾਬੀ ਉਂਗਲ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਲੈਣ ਦਿਓ! ਤੁਕ-ਤ..ਕ. ਤਕ ਆਹ, ਕਿੰਨੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਦੰਦੀਆਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਏ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਰੂਰ ਇਹ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਆਦਮੀ ਬਣੇਗਾ। ਬੁੜ ਬੁੜੀਆਂ ਤੇ ਪੋਪਲੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਬੁੱਢੀ ਹੋ ਜਾਏਗੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਆਖੇਗਾ, 'ਬਹਿ ਜਾ ਅੰਮਾਂ, ਤੈਨੂੰ ਸੀਰਾ ਬਣਾ ਦੇਂਦੇ ਆਂ।' ਸਤੋਪਨ, ਓ ਸਤੈਪਨ, ਤੂੰ ਬਥੇਰਾ ਸੌ ਲਿਆ ਏ। ਜਾਗ, ਤੇਰਾ ਪੁੱਤਰ ਚਾਂਘਰਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਏ।"