ਉਪਰੰਤ ਸਹੀ ਸਿੱਟੇ ਨਿਕਲ ਸਕਣਗੇ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਚਾਨਕ ਅਸਮਾਨ ਤੋਂ ਟੁੱਟਾ ਕੋਈ ਤਾਰਾ ਤਾਂ ਆਖਰਕਾਰ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਪਿਛੋਕੜ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਪੂਰਬਲਾ ਗੁਰ-ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸੰਗੀਨ ਸਿੱਖ-ਇਤਿਹਾਸ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਰਸਾ ਸੀ, ਅਜਿਹਾ ਵਿਰਸਾ ਜਿਹੜਾ ਮੁਰਦਿਆਂ ਵਿਚ ਜਾਨ ਪਾ ਕੇ ਨਵਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਸਵੇ-ਮਾਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਖੋਹਲਿਆ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਰਾਹ ਵਿਚ ਅਨੇਕ ਔਕੜਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਾਹਮਣੇ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਜਿਹਾ ਗਰੀਬ ਇਨਸਾਨ ਅਤੇ ਬਾਬਰ ਜਿਹਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਮਲਾਵਰ ਇਕ ਜਿਹੇ ਵਰਤਾਉ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਸਨ। ਪੁਜਾਰੀ ਅਤੇ ਸੂਦਰ ਇਕੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੇ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖ ਲਿਆ ਕਿ ਸਾਧਾਰਨ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ ਤਲਵੰਡੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇਕ ਜੁਆਨ ਏਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮੱਰਥਾ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਵੇਂ ਅਤੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਇਹ ਸਬਕ ਦੇ ਗਈਆਂ ਕਿ ਅਮਲ, ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵਡੇਰੇ ਹਨ ਤੇ ਅਸੂਲ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦੇਣੀ ਉਤੱਮ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿਚੋਂ ਲਾਸਾਨੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਜਲੋ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਮਾਣਿਆ। ਤਖ਼ਤ, ਚਵਰ, ਚਾਨਣੀ, ਕਲਗੀ ਅਤੇ ਨਗਾਰਾ ਆਦਿਕ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਆ ਗਈ। ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਦੀ ਥਾਂ ਸੂਰਮਗਤੀ ਨੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾਂਦੇੜ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕੀਤਾ। 1708 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਵੀਹ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕਾਫਲੇ ਨਾਲ ਤੁਰ ਕੇ 1710 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਵਜ਼ੀਰਖ਼ਾਨ ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਤੋਂ ਹਕੂਮਤ ਖੋਹ ਕੇ ਕਿਲੇ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਝੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਨਾ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਚਲਾ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਕੇਵਲ 6 ਸਾਲ, 1716 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਰਿਹਾ ਪਰ ਏਨੇ ਥੋੜੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਜੁਲਾ ਗਰਦਣ ਉਪਰੋਂ ਲਾਹੁਣ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਮਰੱਥ ਹਨ। ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਪੈਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਜਿਹੜਾ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਿਰਜ ਦਿੱਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦੇਣਾ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਲੜੀ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਇਉਂ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਾਂਗੇ ਤਦ ਸਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇਗਾ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ 'ਮਹਾਰਾਜਾ' ਜਾਂ 'ਸਰਕਾਰ' ਅਖਵਾ ਕੇ ਕਿਉਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ, ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਆਦਿਕ ਸੰਬੋਧਨ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਚੰਗੇ ਲਗਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਉਹ ਸਿੱਕਾ (ਦੋਗੋ ਤੇਰੀ, ਫਤਿਹ ਨੁਸਰਤ ਬੇਦਰੰਗ। ਯਾਫ਼ਤ ਅਜ਼ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ) ਚਲਾਇਆ ਜਿਹੜਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਾਰੀ