ਹੋਏ ਹਾਂ ਜਾਂ ਹਾਰ ਦੇ ਖ਼ਿਆਲ ਨਾਲ ਡਰੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਬਹੁਤੀ ਉਮੀਦ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਾਲ ਇੰਨਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਮਰੱਥਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਮਰੱਥਾ ਅਸਲੀ ਸੰਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਸਲੀ ਸੰਪੱਤੀ ਤਾਂ ਉਮੀਦ ਹੈ-ਅਤੇ ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਕੰਮ ਹੈ ਜੋ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਾਂਗੇ।

ਇਕ ਕਰੋੜ ਦੀ ਗੱਲ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ ਇੰਨੇ ਥੋੜ੍ਹੇ-ਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ। ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਵਾਲੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਸ ਲਈ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਕਰੋੜ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਇਕਦਮ ਗਿਣਦੇ ਹਾਂ। ਇਕ ਕਰੋੜ ਸੰਖਿਆ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਹੈ।

ਇਕ ਘਟਨਾ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੋਲ ਇਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜ ਸੀ। ਉਸ ਪਹਾੜ ਦੇ ਕੋਲ ਇਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਮੰਦਰ ਸੀ। ਉਹ ਦਸ ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਇਹ ਮੰਦਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਦੂਰ- ਦੂਰ ਦੇ ਲੋਕ ਉਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਜਾਂਦੇ। ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਦੀ ਮੈਂ ਵੀ ਦੇਖ ਕੇ ਆਵਾਂਗਾ। ਲੇਕਿਨ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਰੁਕਿਆ ਰਹਾਂਗਾ, ਅੱਜ ਰਾਤ ਮੈਂ ਉੱਠ ਕੇ ਚਲਾ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਧੁੱਪ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਦੋ ਵਜੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉੱਠਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਲਾਲਟੈਨ ਜਗਾਈ ਅਤੇ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਸੀ, ਉਹ ਡਰ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਛੋਟੀ-ਜਿਹੀ ਲਾਲਟੈਨ ਹੈ, ਦੋ ਤਿੰਨ ਕਦਮ ਤੱਕ ਰੋਸ਼ਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸ ਮੀਲ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਹੈ। ਦਸ ਮੀਲ ਦਾ ਹਨੇਰਾ ਇੰਨੀ ਛੋਟੀ-ਜਿਹੀ ਲਾਲਟੈਨ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਕੱਟੇਗਾ ? ਹਨੇਰਾ ਇੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ ਤੇ ਇੰਨੀ ਛੋਟੀ-ਜਿਹੀ ਲਾਲਟੈਨ ਹੈ ਮੇਰੇ ਕੋਲ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ? ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਦਸ ਮੀਲ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਸੂਰਜ ਦਾ ਰਸਤਾ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਠੀਕ ਰਹੇਗਾ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬੈਠ ਗਿਆ।

ਠੀਕ ਵੀ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਬਿਲਕੁੱਲ ਸਹੀ ਸੀ। ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹਿਸਾਬ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਤੱਕ ਤਾਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਸ ਮੀਲ ਲੰਬਾ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਤਕਸੀਮ ਕਰੀਏ ਦਸ ਮੀਲ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਫੁੱਟ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੀ ਇਸ ਲਾਲਟੈਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ? ਲੱਖਾਂ ਲਾਲਟੈਨਾਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਕੁਝ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਡਰਿਆ ਹੋਇਆ ਬੈਠਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਇਕ ਬੁੱਢਾ ਆਦਮੀ ਇਕ ਛੋਟੇ-ਜਿਹੇ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਤੁਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਬੁੱਢੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ਪਾਗਲ ਹੋ ਗਿਐ ? ਕੁਝ ਹਿਸਾਬ ਦਾ ਪਤਾ ਹੈ ? ਦਸ