ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਬਸਤਰ, ਕਸਰਤ ਲਈ ਯੋਗ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖੀ, ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣ, ਘੋਲ਼ ਕਰਾਉਣ, ਨਿਸ਼ਾਨਾਬਾਜ਼ੀ ਆਦਿ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ, ਦਲੇਰੀ ਅਤੇ ਅਣਖ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ। ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਆਖਿਆ, "ਗੁਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਹੀ ਇੱਕ ਰੱਬ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਬਣਨ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ, ਕੰਠ ਕਰਨ, ਘੋੜ-ਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਤੀਰ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਸਿਖਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ"। ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਲਿਖਾਰੀ ਕਾਜ਼ੀ ਨੂਰ ਦੀਨ ਭਾਵੇਂ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਗ (ਕੁੱਤੇ) ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸੱਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ? 'ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸ਼ਸਤਰ ਚਲਾਉਣਾ, ਨੇਜ਼ਾਬਾਜ਼ੀ, ਗੱਤਕੇ-ਬਾਜ਼ੀ ਤੇ ਘੋੜ-ਸਵਾਰੀ ਸਿੱਖਣੀ ਹੈ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਤੋ ਸਿੱਖੇ। ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਜੋ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਮੈਂ ਜੰਗ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਅੱਖੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਦੇਖਿਆ ਉਹ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਦੇਖਿਆ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਵੱਲ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿੱਥੋਂ ਸਿੱਖੇ ਹਨ"। ਇੰਞ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਤੀਰ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ, ਗੱਤਕੇ-ਬਾਜ਼ੀ, ਨੇਜ਼ੇ-ਬਾਜ਼ੀ, ਘੋੜ-ਸਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਵੱਲੋਂ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਬਲ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੀ ਬਖਸ਼ਸ਼ ਹੋਈ ਹੋਈ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਡੇਰਿਆਂ ਦੇ ਮਹੰਤਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਜਾਂ ਨਿਰਮਲਿਆਂ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਾਧੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਕਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਰਦਾਰ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ੋਕ ਦੀ ਲਿਖਤ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮੁਖੀ (ਪੰਜਾਬੀ) ਪੜ੍ਹਨ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਅੱਠ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਪਾਸੋਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਗਈ। ਆਮ ਰਿਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਜਪੁ ਜੀ, ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਵੱਯੇ, ਚੌਪਈ, ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ, ਰਹਿਰਾਸ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲਾ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਕੰਠ ਕਰਨ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਪਰੰਤ ਪੰਜ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਬਾਈ ਵਾਰਾਂ, ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਥਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਤਨੀ ਪੰਜਾਬੀ,