ਉਰਦੂ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹੀ ਇਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖਤੀ ਤੱਥ ਬਹੁਤੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਵਨੀਤ ਨਲੂਆ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ, ਚੈਂਪੀਅਨ ਆਫ਼ ਖਾਲਸਾ ਜੀ' ਵਿੱਚ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਖਤੂਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਸ਼ਤੋ ਵੀ ਜਾਣਦਾ ਸੀ। ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯਾਤਰੂ ਬੈਰਨ ਹੁਗਲ ਨੇ ਆਪਣੇ 'ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ' ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਫਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅੱਤ ਦਰਜੇ ਦਾ ਨਿਪੁੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫਾਰਸੀ ਲਿਖਦਾ ਤੇ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਪਸ਼ਤੋ ਸੁਣ ਕੇ ਵੀ ਲੋਕ ਅਚੰਭਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਬੈਰਨ ਹੁਗਲ ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਨ ੧੮੩੩ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਮਲਾ ਗੱਲਬਾਤ ਸਮੇਂ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿਕ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਮਿਲਣੀ ਸਮੇਂ ਜਿਸ ਜਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਨਾਲ ਤੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਉਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ਆਪ ਦੀ ਸਿਆਣਪ, ਉੱਚੀ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਅਤੇ ਚਕ੍ਰਿਤ ਹੋਏ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਪਾਲਿਸੀ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਅਸਚਰਜਤਾ ਹੋਈ ਸੀ।
ਪੰਡਿਤ ਸ਼ਿਵ ਨਰੈਣ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਮਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਵਿਦਵਾਨ ਸਰਦਾਰ ਸੀ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਨਾ
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਅਮਰ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਰਸ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਬੇ-ਹਯਾਤ (ਅਮਰ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ) ਜਾਂ ਪਹੁਲ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਲਾ ਇੱਕ ਐਸੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੰਦਾ ਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਸ਼ੈਤਾਨ ਮਨ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹੋੜ ਕੇ ਕੇਵਲ ਸੱਚ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤੋਰਦਾ ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਭਗਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚਲਾ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੋਤ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰ ਅਤੇ ਐਸਾ ਸਰਬਬੀਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਔਕੜ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਬੜੀ ਦਲੇਰੀ, ਬੀਰਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
