ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਬਗੀਚੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਆਦਤ ਵਿਗੜ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਜਾਵੇ। ਸਿੱਧੇ-ਸਾਦੇ ਫੁੱਲ ਹਨ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮੰਨ ਲੈਣ, ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਕਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੇ, ਅਤੇ ਚੰਪਾ ਚਮੇਲੀ ਹੋਣ ਦੀ। ਫਿਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ?

ਉਸ ਬਗੀਚੀ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਫੁੱਲ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੱਖ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇ ਉਹ, ਕਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਲੇਕਿਨ ਕਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਤਾਕਤ ਖ਼ਰਚ ਹੋ ਜਾਏਗੀ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇਗਾ । ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਵੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਆਦਮੀ ਦੀ ਬਗੀਚੀ ਅਜੇਹੀ ਹੀ ਵੀਰਾਨ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਸੋਚੇ ਕਦੀ ਜੇ ਅਸੀਂ ਵੀਹ-ਪੰਝੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਉਂ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦੇਈਏ, ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਦੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਫੁੱਲ ਲੱਗੇ ਹਨ? ਬੁੱਧ ਨੂੰ, ਮਹਾਂਵੀਰ ਨੂੰ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੂੰ, ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਨੂੰ, ਲਾਓਸੇ ਨੂੰ, ਕਨਫਿਉਸ਼ਿਅਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦੇਈਏ। ਵੀਹ ਨਾਉਂ ਅਲੱਗ ਕਰ ਦੇਈਏ, ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਕਿੰਨੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਲੱਗ ਹਨ? ਅਤੇ ਕੀ ਇਹ ਬੇਹੱਦ ਦੁਰਭਾਗਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਰਬਾਂ ਲੋਕ ਪੈਦਾ ਹੋਣ, ਇਕ ਅੱਧੇ ਆਦਮੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਤੇ ਬਾਕੀ ਲੋਕ ਬਿਨਾਂ ਫੁੱਲ ਦੇ ਬੰਜਰ ਰਹਿ ਜਾਣ?

ਕੌਣ ਹੈ ਇਹਦੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ? ਮੇਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕਰਣ ਇਹਦੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਨੇ ਕਿਸ ਦਾ ਅਨੁਕਰਣ ਕੀਤਾ? ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਕਿਸ ਦੀ ਕਾਰਬਨ-ਕਾਪੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ? ਕੀ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਅਨੁਕਰਣ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ? ਕੀ ਇਹ ਕਿਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਤੇ ਕਿਸੇ ਧਰਮ-ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਕਿ ਬੁੱਧ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲੇ ਹੋਣ। ਨਹੀਂ, ਉਹ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹੇ-ਜਿਹੇ ਲੋਕ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸੁਗੰਧੀ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜਤਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਕਿਸੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਲੇਕਿਨ ਅਸੀਂ ਅਜੀਬ ਪਾਗ਼ਲ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਗਏ । ਅਤੇ ਜਦ ਤਕ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਅਨੁਕਰਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ਤਦ ਤਕ ਸਾਡੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੁਕਤੀ, ਉਹ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ।

ਦੂਜੇ ਦਾ ਅਨੁਕਰਣ ਗਹਿਰੀ ਤੋਂ ਗਹਿਰੀ ਪਰਤੰਤਰਤਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਬੰਨ੍ਹਦਾ ਹਾਂ ਫਿਰ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ। ਦੂਜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਮੇਰੇ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਮੈਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਲੱਗਦਾ ਹਾਂ, ਫਾਹੁਣ ਲੱਗਦਾ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਇਕ ਪਿੰਜਰਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਪਿੰਜਰੇ ਦੀਆਂ ਸੀਖਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਮੈਂ ਚਿੱਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ। ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹਾਸੋ-ਹੀਣੀ ਗੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਨਾ ਤਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਅਤੇ ਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਅਨੁਕਰਣ। ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰ, ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜਤਾ ਦੀ