ਇਹ ਸਾਡਾ ਸਭ ਦਾ ਜਮਾਂਦਰੂ ਹੱਕ ਹੈ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਮੰਗ ਕਰੀਏ ਤਾਂ । ਪਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਮੰਗ ਵੀ ਨਾ ਕਰੀਏ, ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਮੰਗ ਵੀ ਕਰੀਏ, ਚਿੱਲਾਈਏ ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਲਾਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਫੜੀ ਰੱਖੀਏ, ਤਾਂ ਕੌਣ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਆਪਣੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਬੰਧਨ ਦੇ ਲਈ, ਆਪਣੇ ਕੈਦਖ਼ਾਨੇ ਦੇ ਲਈ। ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਿਨ ਸੋਚੇਗਾ, ਤੋੜ ਸਕੇਗਾ ਉਸ ਕੈਦਖਾਨੇ ਨੂੰ । ਇਕ ਅੰਤਮ ਕਹਾਣੀ 'ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਕਰਾਂਗਾ।

ਰੋਮ ਵਿੱਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਅਨੋਖਾ ਲੁਹਾਰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਬੜੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸੀ, ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਵਿੱਚ। ਦੂਰ-ਦੂਰ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਤਕ ਉਸ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਧਨ ਕਮਾਇਆ। ਲੇਕਿਨ ਜਦ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸੀ ਤੇ ਰੋਮ ਦੇ ਸੌ ਉੱਘੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਤਦੇ ਰੋਮ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੇ ਰੋਮ ਨੂੰ ਲਤਾੜ ਸੁੱਟਿਆ ਤੇ ਸੌ ਵੱਡੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ-ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਟਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਜੋ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਣ। ਉਹ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ, ਬਹੁਤ ਵਜ਼ਨਦਾਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਇਕ ਕਦਮ ਤੁਰਨਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ, ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਉਹ ਨੜਿੱਨਵੇਂ ਲੋਕ ਤਾਂ ਰੋ ਰਹੇ ਸਨ ਜ਼ਾਰੋ-ਜ਼ਾਰ । ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੌਤ ਦੇ ਸਿਵਾਇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਲੁਹਾਰ ਬਹੁਤ ਕੁਸ਼ਲ ਕਾਰੀਗਰ ਸੀ। ਉਹ ਹੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਨਿਸ਼ਚਿੰਤ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ, ਕੋਈ ਫ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ, ਕੈਸੀਆਂ ਵੀ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਹੋਣ, ਮੈਂ ਖੋਲ੍ਹ ਲਵਾਂਗਾ। ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ, ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਘਬਰਾਉ ਨਾ, ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਪਤਨੀ ਨੇ ਵੀ ਸੋਚਿਆ, ਗੱਲ ਠੀਕ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਇੰਨਾ ਕੁਸ਼ਲ ਕਾਰੀਗਰ ਸੀ । ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸੁਟਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਹ ਲੁਹਾਰ ਵੀ ਇਕ ਜੰਗਲੀ ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਡਿੱਗਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਦੇਖੀਆਂ ਕਿ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੜੀ ਹੋਵੇ, ਲੇਕਿਨ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਛਾਤੀ ਪਿੱਟ-ਪਿੱਟ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਆਦਤ ਸੀ, ਜੋ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਤੇ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ । ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਸਨ। ਉਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਹੀ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਮੈਂ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਇਕ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਹੀ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਂ ਹੀ ਬੰਦੀ ਬਣ ਜਾਵਾਂਗਾ । ਹੁਣ ਉਹ ਰੋਣ ਲੱਗਾ। ਰੋਣ ਲੱਗਾ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਜੇ ਇਹ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਤੋੜ ਵੀ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਆਦਤ ਨਹੀਂ, ਇਹੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸੀ। ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਉਸ