ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੱਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਮਾਨਵ ਦੇ ਇਸ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੰਤਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਚਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਉਸਨੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਯੋਗ/ਢੁੱਕਵੀਂ ਕਾਵਿ-ਭਾਸ਼ਾ 'ਚ ਢਾਲਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਤਰਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 'ਛਲ' ਕਵਿਤਾ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਉਸ ਮਾਨਵ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰਹੱਸ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਛਲਾਵੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗਿ੍ਫ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸੇ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੰਦੇ ਦੇ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ 'ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਹੱਸ' ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਲਾਨ ਕੇ, ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ 'ਤੇ ਵੀ ਮੋਹਰ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 'ਕਿਰਿਆ' ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸਿਰਜਕ ਮਾਨਵ ਦੇ ਇਸ ਭੇਦ ਜਾਣਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ 'ਪ੍ਰੇਮ ਪਰਬਤ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ 'ਸੰਤੋਖ' ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਨ, ਬੰਦੇ ਦੀ ਸਮੱਰਥਾ ਦੇ ' ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਵੀ ' ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। 'ਸੀਮਾ' ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਬੰਦੇ ਦੀ ਭਟਕਣਾ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ, ਉਸਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੀ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ? ਮਨਮੋਹਨ ਜੋ ਕੁਝ ਸੰਭਵ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਵ ਲਈ ਸੰਤੋਖ ਅਤੇ ਸਹਿਜਤਾ ਦੇ ਮਾਰਗ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸਮੁੰਦਰ ਨਹੀਂ ਹੈ

ਕਿ ਨਦੀਆਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਾਂਭਾ

ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਓਨਾ ਕੁ ਪਾਣੀ

ਜਿੰਨਾ ਹੁੰਦੇ ਮੁਸਾਫਿਰ ਕੋਲ

ਰਾਹ ਦੀ ਤੇਹ ਲਈ

ਸਾਹਾਂ 'ਚ ਹਵਾ ਉਨੀ ਕੁ

ਜਿੰਨੀ ਲੋੜੇ ਲਹੂ ਰਗਾਂ 'ਚ ਵਹਿਣ ਲਈ

ਜਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਬੁਲਬੁਲਿਆਂ 'ਚ

ਓਨੀ ਨਹੀਂ ਜਿੰਨੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੂਫ਼ਾਨਾਂ ਕੋਲ

ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਅਕਾਸ਼

ਓਨਾ ਨਹੀਂ ਜਿੰਨਾ ਦਿਸੇ ਟਵਿਨ ਟਾਵਰਜ਼ ਤੋਂ

ਰੱਖਾਂ ਓਨਾ ਕੁ ਰੱਖ

ਜਿੰਨਾ ਹੁੰਦੇ ਬੱਚੇ ਕੋਲ

ਮਾਂ ਦੀ ਛਾਤੀ ਸੰਗ ਲੱਗਿਆ

'ਤਰਾਜੂ' ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅੱਜ ਦੇ ਮਾਨਵ ਦੀ ਅਰਥਹੀਣ ਦੌੜ ਵੱਲ ਹੀ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਗਹਿਰੇ ਵਿਅੰਗ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ 'ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨੇਮਾਂ ਖਿਲਾਫ਼' ਭੱਜੇ ਜਾਂਦੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਮਾਰ ਦਾ ਮੌਜੂ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮਾਪਤੋਲ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ, ਸੁੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ, ਅੱਧਾ ਕਿੱਲੋ ਰੋਣਾ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਛਟਾਂਕ ਭਰ ਮੁਸਕਾਨ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਦੇ ਵਸਤਾਂ ਮਗਰ ਭੱਜੇ ਜਾਂਦੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਅਸਲ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ