ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ, ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਉਹ ਇਨਸਾਨ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ 'ਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਾਨਵ ਦੀ ਘਾੜਤ ਲਈ ਉਹ ਮਿਥਾਲੋਜੀ, ਧਰਮ, ਪਰੰਪਰਾ, ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਮਹਾਂ-ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਚੋਂ ਵੀ ਹਵਾਲੇ ਵਰਤਦਾ ਹੈ। 'ਅਰਦਾਸ' ਕਵਿਤਾ ਵਿਚਲੀ ਅਰਦਾਸ ਇਸ਼ਟ ਪੂਜਣ ਜਾਂ ਧਿਆਉਂਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਹ ਤਾਂ ਇਹ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ 'ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਜਾਗ' ਲੱਗੇ।

ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਅਕੀਤੇ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਰਿਆ

ਸਾਂਭ ਲੈ ਮੈਨੂੰ ਦੁੱਖਾਂ ਸਮੇਤ

ਮੱਥੇ 'ਚ ਖੁਣੀ ਮਣੀ ਵਾਂਗ

ਚੇਤਨਾ ਜਗਾਅ ਲਾਅ ਜਾਗ

ਇਹੋ ਮੇਰੀ ਅਰਦਾਸ।

(2)

ਐਨੇ ਸੰਭਵ

ਅਰਦਾਸ ਨਾਲ ਨਾ ਮਿਲੇ ਰੱਬ

ਜੇ ਰੱਬ ਹੀ ਕਰੇ ਅਰਦਾਸ

ਕਿਸੇ ਕਾਮਨਾ 'ਧੀਨ

ਤਾਂ ਉਸ ਤਾਂ ਹੋਣਾ ਹੀ ਤਥਾਅਸਤੁ

ਮਨਮੋਹਨ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਤਿ ਦੀ ਖਪਤਵਾਦੀ ਬਣ ਰਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਨੋਸੰਰਚਨਾ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਸਬਰ, ਸੰਤੋਖ ਅਤੇ ਸਹਿਜਤਾ ਵਾਲੇ ਮਾਨਵ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਸੁੱਖ ਲਈ ਸਹਿਜਤਾ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਇਸ ਸੰਤੋਖ ਨੂੰ 'ਅੰਦਰਲੀ ਸ਼ਾਂਤੀ' (ਕਨਟੈਂਟਮੈਂਟ) ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਬੰਦੇ ਕੋਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਤਾਂ ਹਨ, ਕਨਟੈਂਟਮੈਂਟ ਲਈ ਜਿਸ 'ਅੰਦਰਲੀ ਸ਼ਾਂਤੀ' ਦੀ ਗੱਲ ਮਨਮੋਹਨ ਕਰਦਾ ਹੈ. ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨਾਇਕ ਦਾ ਗੁਣ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਦੀ ਪ੍ਰਪੱਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਜੀਵਨ ਵਿਧੀ ਮਨਮੋਹਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਧਾਰ ਮਾਰਗ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ, ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਨਹੀਂ।

ਸੁੱਖ ਨਹੀਂ ਭੌਤਿਕ

ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਏਹਦਾ ਨਾਤਾ

ਸੁੱਖ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸ੍ਰੋਤ

ਸੁੱਖ ਅਵਸਥਾ ਸੰਤੋਖ ਦੀ

ਉਸਦੇ ਪੁੱਛਿਆ,

ਅੰਦਰਲੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਿੱਥੋਂ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲੀ

ਜਵਾਬ ਸੀ,

ਤੇਰੇ ਨੇੜ 'ਚੋਂ।

ਪੰਨਾ: 83