ਮਨਮੋਹਨ ਦੀਆਂ ‘ਬੈਖ਼ਰੀ' ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮ ਮੁਹਾਵਰਾ, ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ 'ਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਜਦੋਂ ਸਹਿਜਤਾ, ਸੰਜਮ, ਚੇਤਨਾ ਜਾਂ ਅੰਦਰਲੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਪ੍ਰਵਚਨ ਤਿਆਗ ਜਾਂ ਸੰਨਿਆਸ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ, ਨਾ ਹੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਕਾਮਨਾ ਬੰਦੇ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਜੈਨੇਟਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਕਾਮਨਾ ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਅਤ੍ਰਿਪਤ ਦੇਹ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵੀ ਹੈ। ਦੇਹ ਨੂੰ ਵਿਦੇਹ 'ਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਮਾਨਵ ਦੀਆਂ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਬਿਰਤੀਆਂ 'ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਸ਼ੂ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਬਿਰਤੀ 'ਚ ਕਿਵੇਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਜਾਚ ਹੀ ਮਾਨਵ ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਕਾਮਨਾ ਕਦੋਂ 'ਦੇਹ' ਬਣਕੇ ਪਸ਼ੂ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਰਾਹੀਂ ਵਿਭਚਾਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਸਿਰਜਣਾ ਬਣਕੇ, ਇਸਨੇ ਸੱਭਿਅਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜਾਂ ਸੰਵੇਗੀ ਮਾਨਵ ਬਣਨਾ ਹੈ, ਦੇ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਨ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। 'ਸੱਦਾ' ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਮਿਥਾਲੋਜੀ 'ਚੋਂ 'ਮੇਨਕਾਂ' ਦੇ ਮੈਟਾਫ਼ਰ ਰਾਹੀਂ ਕਾਮਨਾ ਦੇ ਵੇਗਮਈ ਕਾਮੁਕ ਜਾਂ ਦੇਹਮੁਖੀ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਦੇ ਸੱਤ ਭੰਗ ਕਰਨਾ ਦੇ ਲਕਸ਼ ਨਾਲ, ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਦੇਹ ਦੇ ਸੱਚ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਮੇਨਕਾ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਦੇ ਦੋ ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਚੁਣਨ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸਗੋਂ ਉਸ ਲਈ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਜਰੀਆ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਦਾ ਸਰੋਕਾਰ ਤਾਂ ਦੇਹ ਜਾਂ ਕਾਮਨਾ ਦੇ ਮਾਨਵੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸੁਹਜਾਮਤਕ ਰੂਪ ਕਿਵੇਂ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ- ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਮੇਨਕਾ ਨੂੰ ਕਾਮਨੀ ਨਹੀਂ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਉਹ ਤਾਂ ਚੁੱਪਚਾਪ 'ਦੇਹ ਨੂੰ ਵਿਦੇਹ' 'ਚ ਬਦਲਦੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ।

ਮੇਨਕਾ ਕਿਹਾ,

ਦੇਹ ਸੱਚ ਸਾਕਾਰ

ਬਾਕੀ ਸਗਲ ਝੂਠ ਪਾਸਾਰ

ਪਲਾਂ ਦਾ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣਾ

ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਅਰਥ ਹੋ ਜਾਣ ਵਰਗਾ

ਹੱਥਾਂ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਖਿਣਾਂ ਨੂੰ ਫੜ੍ਹ

ਸਮਾਂ ਕਹੇ ਮੈਨੂੰ ਭੋਗ

ਦੇਹ ਪੁਕਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਹੰਢਾਅ

ਅਤ੍ਰਿਪਤ ਦੇਹ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਾਮਨਾ।

ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ

ਦੇਹ ਨੂੰ ਵਿਦੇਹ 'ਚ ਬਦਲੇ

ਚੁੱਪਚਾਪ ਦੇਖਦਾ।

ਪੰਨਾ 76

ਮਨਮੋਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪੇਸ਼ਕਾਰ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਜਕ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਉਸਦੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਖ਼ੂਬੀ ਸਧਾਰਨ ਕੈਮਰਾਮੈਨ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਨਿਪੁੰਨ ਕੈਮਰਾਮੈਨ ਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਵਾਧੂ ਨੂੰ ਛੱਡ