ਅਫ਼ਗਾਨੀ ਦੋਸਤ ਦੀ ਸੁਣ ਗੱਲ

ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾਂ

ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਕਿਸ ਸੂਚੀ 'ਚ ਦਰਜ....?

'ਸ਼ਹਿਰ -1' 'ਸ਼ਹਿਰ - 2', ਸ਼ਹਿਰ - 3' ਅਤੇ 'ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ' ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਕਵਿਤਾਵਾਂ 'ਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹਨ। ਸ਼ਹਿਰ - 1, 2 ਆਦਿ ਕਵਿਤਾਵਾਂ 'ਚ ਮਨਮੋਹਨ ਅਸਲ 'ਚ ਉਸ ਸੱਭਿਅਤਾ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਨਵੀਨ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਲਕਬ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ 'ਨਵੀਨ' ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਬਸ਼ਿੰਦੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਗਾੜ੍ਹੇ ਧੂੰਏਂ ਨੇ ਢਕੇ ਹੋਏ ਹਨ। ‘ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ' ਆਤਸ਼ੁਕ ਰੋਗ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ, ਵਿਚਾਰਾਂ 'ਚ ਖਲਾਅ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਹੁਣੇ ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਉਹ ਉੱਤਰ- ਆਧੁਨਿਕ ਫਾਸ਼ਿਸਟ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਦੁਸ਼ਕ ਨਵੇਂ ਹਿਟਲਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਇਸ ਇਤਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਐਸੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖ ਸਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ ਹੋਵੇ। ਮਨਮੋਹਨ ਇਸ ਸੀਮੈਂਟੀ ਫਲਾਈ- ਓਵਰਾਂ ਨਾਲ ਉਸਰੀ ਸੱਭਿਅਤਾ 'ਚ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ।

ਨਵੇਂ ਸੀਮੈਂਟੀ ਫਲਾਈਉਵਰਾਂ

ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਾਹ ਰਾਹਾਂ ਦੇ ਕਦੀਮੀ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ

ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਸਾਂਭੀ

ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਦੀ

ਪੁਰਾਣੀ ਪਤਲੀ ਪੁਲੀ ਬਚੀ ਹੋਵੇਗੀ

ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਜੋੜੇ

ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਦੋ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਨੂੰ

ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਗਡੰਡੀਆਂ

ਇਸੇ ਪੁਲੀ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹੋਣ..... ਸ਼ਾਇਦ

ਪੰਨਾ 101

ਇਸ ਨਵੀਂ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਨਾਲ ਜੀਅ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲਕਬ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਣਕੇ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ।

ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ

ਮੇਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ...।

'ਬੈਖ਼ਰੀ' ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਲਘੂ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਛੋਟੀ ਨਜ਼ਮ ਦਾ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਨ ਨੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ 4-7-9 ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਮੇਟਿਆ ਹੈ। ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਕਾਵਿ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਿਰਜੀਆਂ ਇਹ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਿਆਣਪਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਰਿਆ ਗੂੰਜ, ਅਕਸ, ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਕੇਪ, ਏਸੇ ਲਈ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਜੁੜਵਾਂ, ਨਾਰਸਿਜਮ, ਵਿਚਾਰ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ (ਪੰਨਾ 72-73), ਸੁੱਖ,