ਹੰਸ ਤੇ ਬਗਲੇ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣਗੇ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ,

ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਚੋਗ ਪਾ ਕੇ ਕੰਕਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ।

(ਕਾਲੇ ਹਰਫ਼ਾਂ ਦੀ ਲੋਅ, ਪੰਨਾ-11)

          ਜਸਵਿੰਦਰ ਆਪਣੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦਾ ਜੋ ਕਾਵਿ-ਚਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਕਾਵਿ-ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉਭਰਦੇ ਹਨ। ਪਾਠਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀਏ ਰਦੀਫ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਕੇ ਕੁੱਝ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਦਿਸਦੀਆਂ-ਅਣਦਿਸਦੀਆਂ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰਤ ਦਰ ਪਰਤ ਫਰੋਲਦਾ ਕਵੀ ਪਾਠਕ/ਚਿੰਤਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਵਿ-ਵੇਗ ਨਾਲ ਰੋੜ੍ਹ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਹਰ ਸ਼ਿਅਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਪੰਜ, ਸੱਤ ਜਾਂ ਨੌ ਸ਼ਿਅਰ ਜੁੜ ਕੇ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਦਿਲਕਸ਼ ਤੇ ਸੁਹਜ ਭਰਪੂਰ ਕੋਲਾਜ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਿਲਪ ਦਾ ਲਾਸਾਨੀ ਮੁਜੱਸਮਾ ਬਣ ਨਿਬੜਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਹਰ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸਹਿਜ ਦੇ ਆਮ ਦਿਸਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਆਮ ਗਜ਼ਲ ਆਪਣੇ ਕਲੇਵਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੇ ਅਸਧਾਰਨ ਅਰਥ ਸਮੋਈ ਬੈਠੀ ਹੈ।

ਛਿੜੇ ਜਦ ਕੰਬਣੀ ਖਾਬਾਂ 'ਚ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ

ਕਿ ਪਾਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਖੁੱਲੀਆਂ ਬਾਰੀਆਂ ਵਿਚਦੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ

(ਅਗਰਬੱਤੀ, ਪੰਨਾ -15)

ਛੱਤਰੀ ਹੀ ਅਸਮਾਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ, ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਆਸਾਂ

ਕਿਧਰ ਗਏ ਉਹ ਪੰਛੀ ਜੋ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਜਾਲ ਉਡਾ ਕੇ

(ਅਗਰਬੱਤੀ, ਪੰਨਾ - 78)

ਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਤਿੰਨੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੜ੍ਹਨ ਉਪਰੋਤ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਸਵੈ-ਸੰਵਾਦ ਰਚਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵਿਰੋਧਭਾਸੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਦਸਤਪੰਜਾ ਲੜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਆਮ ਜਿਹੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਸੁਹਜ ਅਤੇ ਰੰਗ ਭਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਹਰ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਵਾਂਗ ਦੌੜ ਤੇ ਘੋਲ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਸੀਸਆਸਨ ਤੇ ਖੜੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦਕਿਆਨੂਸੀ ਰਸਮੋਂ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪੈਰਾ ਭਾਰ ਖੜੇ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਧਰੇ ਇਹ ਸਾਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੀਨ ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਅਰਥ ਸਿਰਜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਅੰਤਰ-ਵਿਰੋਧਾਂ ਸਹਿਤ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਉਹਦੀਆਂ ਤਿੰਨੇ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਕ ਸਰਗਮ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਭਾਂਤੀ ਸੁਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।

ਆਪਣੇ 'ਅਗਰਬੱਤੀ' ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਕੀ ਕਿਵੇਂ ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਸ਼ਾਇਰ ਖ਼ੁਦ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਵੱਥ ਤੇ ਕੱਥ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਰੰਗ ਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗ਼ਜ਼ਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨਫ਼ ਜਾਂ ਵਿਧਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਕੱਦਾਵਰ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਦੇ ਸਿਲਪੀ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਗ਼ਜ਼ਲ, ਗ਼ਜ਼ਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੀ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ