ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਹੋਣੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਇਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਦੇ ਜਾਤਾਂ, ਕਦੇ ਜਮਾਤਾਂ, ਕਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਜ ਕੇ ਆਦਮ ਨੂੰ 'ਐਵੇਂ ਜਿਹਾ' ਨਾਚੀਜ਼ ਅਤੇ ਬੌਣਾ ਬਣਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਰ ਐਵੇ ਜਿਹੀਆਂ, ਨਾਚੀਜ਼ ਤੇ ਬੌਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਦਾਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਅੰਕਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ-ਗ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਕੇ ਸਦੀਵੀ ਈਦ ਵਰਗੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਕੁੱਲ ਦੇ ਦੁੱਖਦਾਈ ਮੰਜ਼ਰ ਤੋਂ ਅਣਭਿੱਜ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਅੱਜ ਦੇ ਧੁਆਂਖੇ ਤੇ ਦੂਸ਼ਿਤ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਹੈ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਲੋਕ- ਸ਼ਕਤੀ 'ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਹਨ੍ਹੇਰੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਕੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਆਮਦ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਸਮੰਦ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਹੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਰੋਹ ਦੀ ਅੱਗ ਧੁਖਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅੱਗ ਕਦੇ ਭਾਂਬੜ ਬਣ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜਲਵਾ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਅੱਜ ਤੱਕ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਬਣਦਾ ਹੱਕ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਪਸੰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਲੀਦਾਨ ਦੇਣਾ ਪਿਆ। ਮਨੁੱਖੀ ਦੁਖਾਂਤ ਦੀ ਇਹ ਦਾਸਤਾਨ ਕਵੀ ਨੂੰ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਟੁੰਭਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਲੋਕ-ਪੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ ਲਈ ਲੋਕ-ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਵਜੋਂ ਚਿੱਤਵਦਾ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਤੁਰ ਗਏ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫੇਰ ਆਉਣਾ ਨਹੀਂ,

ਬਸ ਕਰੋ ਸਾਥੀਓ ਹੋਰ ਰੋਣਾ ਨਹੀਂ,

ਹੁਣਾ ਤਨਾਂ ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਟਣਾ ਮਲੋ,

ਜੋ ਉਡੀਕੇ, ਉਹ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦੀ ਲਾੜੀ ਵਰੋ।

(ਕਾਲੇ ਹਰਫ਼ਾਂ ਦੀ ਲੋਅ, ਪੰਨਾ - 29)

ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਜਨ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ, ਆਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਪਿੰਡੇ ਹੰਢਾਏ ਸੰਤਾਪ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਮਹਿਸੂਸਦਾ ਆਪਣੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ 'ਚ ਉਤਾਰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਜੇ ਉਸ ਦੇ ਬਿੰਬ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੌਲਿਕ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਵ ਵਿਰੋਧੀ ਮਕਾਰ ਸਿਆਸੀ, ਮਖੌਟਾਧਾਰੀ ਅਖੌਤੀ ਸੱਜਣਾਂ ਤੇ ਸਾਧੂਆਂ ਉੱਤੇ ਵਿਅੰਗ ਕਰਾਦਿਆਂ ਕਵੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉਲੰਘੇ ਕਿਉਂ, ਬਗਾਨੇ ਖੇਤ ਕਿਉਂ ਸਿੰਜੇ,

ਫੜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਕਰ ਗਿਆ ਪਾਣੀ।

(ਕੱਕੀ ਰੇਤ ਦੇ ਵਰਕੇ, ਪੰਨਾ - 23)