ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ: ਫ਼ਿਕਰ ਅਤੇ ਸਰੋਕਾਰ 

ਡਾ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿਚ 'ਨਵਾਂ' ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਰਤਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਕਲਪਵਾਚੀ ਰੂਪ 'ਚ ਸਮਝਣ ਦੀ ਥਾਵੇਂ ਕਾਲਗਤ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਚਲੰਤ (Current), ਨਵੀਨ, ਸਮਕਾਲੀ, ਵਰਤਮਾਨ ਆਦਿਕ ਇਸਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਨਾਮ ਹਨ। ਡਾ. ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ 'ਕਾਵਿ ਅਧਿਅਨ' ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਨਿਖੇੜਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਨਿਖੇੜਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਦਾ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਿਆ। ਨਵਾਂ (New) ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੰਕਲਪਵਾਚੀ ਰੂਪ 'ਚ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਗੁਣਾਤਮਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਿਛਲੇ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਫਿਰ ਇਹ ਕਾਲਗਤ ਅਰਥਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਇਕ ਇਤਹਾਸਕ ਮੋੜ, ਰੁਝਾਨ ਜਾਂ ਇਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਲਗਤ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਜੋ ਕੁਝ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਚ ਰਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਭ ਨਵਾਂ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ, ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਪੱਖੋਂ ਮੱਧਕਾਲੀ, ਜਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਤੱਥ ਰੂਪ 'ਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਸਮਕਾਲ ਵਿਚ ਰਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਂਜ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਿਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਾ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਜੁਗਤਾਂ, ਭਾਸ਼ਾ,ਰੂਪਾਕਾਰਕ ਬਦਲਾਓ, ਸ਼ਿਲਪੀ ਤਜਰਬੇ ਆਦਿਕ ਕੋਈ ਇਕੱਲਾ-ਕਾਹਰਾ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਨਵੀਨਤਾ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਨਵਾਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਨਿਰੰਤਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਪਰੰਪਰਕਤਾ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੱਛਣ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਵੇਂ ਲੱਛਣ, ਗੁਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਗਰਭੂਮੀ 'ਤੇ ਆਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅੰਦਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਦਾ ਨਾਮਕਰਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਨਵੇਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਨ ਹੇਠ ਹੀ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਮਕਰਨ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਇੱਛਾ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਨੇ ਹੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋੜ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਲੱਛਣ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੀਖਿਆ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ 'ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਕਵਿਤਾ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਈ ਥੀਮਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਆਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਰਚੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਦੇਹਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ, ਜਸ਼ਨ ਦੀ ਕਵਿਤਾ, ਪਿਆਰ