ਕਾਵਿ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਉਦਰੇਵਾਂ, ਦਲਿਤ ਕਾਵਿ, ਨਾਰੀ ਕਾਵਿ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਅਜਿਹੀ ਥੀਮਗਤ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤਣਾਵਾਂ ਤੇ ਵਖਰੇਵੇ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗਤ ਨਿਖੇੜੇ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ, ਸੂਝ ਮਾਡਲਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦਵੰਦ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਨੂੰ ਇਕੋ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੜਾਅ ਨੂੰ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਛਾਣਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਧੁੰਦਲਕੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਾ 'ਚ ਫ਼ੈਸਲਾਕੁਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਪਰਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 1990 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਦੀ ਹੈ ਪਰੁੱਤ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸਾਵੀਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਪ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਮੂਲਵਾਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਖੌਫ਼ ਸੀ ਤਾਂ ਦੁਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਜਬਰ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣਾਕੇ ਮਹਿਜ਼ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਰਾਹੀਂ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਹਾਲਾਤ 'ਤੋਂ ਨਜ਼ਰ ਹੀ ਭਟਕਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਸੱਤਾ 1990 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ, ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਦੇ ਲੁਭਾਵਣੇ ਸਰਸਬਜ਼ ਬਾਗ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਹਥਿਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਤਾਕਤ ਸੰਸਾਰ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ-ਭਿਆਲੀ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਨੇਵਾਹ ਸੋਸ਼ਣ ਦੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿਚ ਧੱਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਤੀਸਰਾ,ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਮਾਜੀ ਬਦਲ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ( Alternative dream of society) ਮਾਂਦ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਚ ਐਸੀ ਚੜ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਗੁਆਚਣ ਲੱਗੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਭੈਅਭੀਤ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ ਅਮਨ-ਕਾਨੂੰਨ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਰਾਹਤ ਦਿੱਤੀ ਉਥੇ ਸਿੱਧੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਲਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਵਲੂੰਧਰੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਦਾ ਆਲਮ ਤੇ ਤੀਜਾ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਖਿੰਡਾਅ ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਵੱਲ ਧਕੇਲ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਬੇਲਗਾਮ ਪਸਾਰੇ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ-ਉਨਮੁਖ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰਤੋੜ ਯਤਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਮਨੁੱਖ ਜੋ ਵਰਜਣਾਵਾਂ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਲਛਮਣ ਰੇਖਾ ਵਿਚ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਮੁਕ, ਦੇਹਵਾਦੀ ਅਤੇ ਇੱਛਾਮੂਲਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤੇ ਉਹ ਪੰਰਪਰਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਾਤਿਆਂ ਤੋਂ ਵਿੱਥ ਥਾਪਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।

ਵਿਸ਼ਵੀਕਨ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਸਦਕਾ ਭਾਰਤੀ ਬੁਰਜੁਆਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸੈਕਟਰ ਨੂੰ ਘਾਟੇਵੰਦਾ ਸੌਦਾ ਕਹਿਕੇ ਨਿਗਮੀਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਰਦਾਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋਕੇ ਉਸਦੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਬਿਰਤੀ ਉਦੈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਜੋ ਮੱਧਵਰਗ ਟਰੇਡ-ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਜੁੜਕੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਣਦਾ ਸੀ ਉਹ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਰਜ਼ਵਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਕਾਇਦਾ-