ਗੱਲ ਚੱਲੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਐਨਾ ਰੋਸ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਘਰ ਦੇ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਨਵੀਂ ਖੇਡ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮੇਰੀ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਫਿਰ ਰੁੱਝ ਗਿਆ। ਮੇਰੀ ਲਗਨ ਇਕ ਭੁਲੇਖੇ ਨੂੰ ਸੱਚ ਕਰਨ ਵਿਚ ਉਤਾਵਲੀ ਸੀ। ਇਹ ਅੱਖਰ ਸਚਾਈ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਮਾਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਆਪ ਹੀ ਸਤਿ-ਨਿਰਤ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹਿਲਦੇ। ਹਕੀਕਤ ਵਿਚ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿਆਹੀ ਦੇ ਸੋਹਣੇ ਧੱਬੇ ਹਨ; ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਖਪਾਣ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਚਤਰ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਮੇਰਾ ਦਿਮਾਗ ਥੱਕ ਕੇ ਬੌਂਦਲ ਜਾਂਦਾ, ਓਦੋਂ ਹੀ ਇਹ ਕਿਤਾਬੀ ਅੱਖਰ ਹਰਕਤ ਅਰੰਭਦੇ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇ ਇਹ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਾਗਲ ਹੋਣ ਹੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਇੰਤਹਾ ਦੂਰੀ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਹਰ ਲੁਕਮਾਨ ਨੇ ਸਿਰ ਫੇਰਿਆ।

'ਵਿਦਿਆ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆ ਵਰਗੀ ਇਕ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਸੱਲੀ ਆ ਸਕੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਵਿੱਦਿਆ ਕਾਗਜੀ ਫੁੱਲ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਿੰਦਗੀ ਸੋਹਣੀ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਸੁਗੰਧੀ ਦੀ ਵੀ ਭੁੱਖ ਰਹੇਗੀ। ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਕਿ ਵਿਦਿਆ ਹੀ ਕੇਵਲ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।'

ਜੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪੜਾਅ ਨਾ ਆਵੇ, ਰਾਹੀਂ ਜਰੂਰ ਥਕ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਵੇਗਾ। ਉਹ ਜਵਾਨੀ ਆਪਣੇ ਜਜਬਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਚਲੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਨ ਪਸੰਦ ਸਾਥੀ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਕਲਪਨਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ।

ਜਵਾਨੀ ਵਿਚ ਹੁਸਨ ਦਾ ਨਖਾਰ ਤੇ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ।

ਪਰ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਇਹ ਵਾਕ ਪੂਰਨ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਕੀ ਫਿਰ ਗੁਰੂਦੇਵ ਝੂਠ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਮੇਰਾ ਤਨ ਮਨ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂਦੇਵ ਸ਼ਰਧਾ ਵਿਚ ਝੁਕ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਖਿਮਾ ਹੀਣ ਘੂਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਦੁਨੀਆ ਕਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਹੱਸਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਨਾ ਰੋਂਦਾ ਸਾਂ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਉਂਘ ਆ ਗਈ। ਮੈਂ ਇਕ ਖੁਲ੍ਹੀ ਕਾਪੀ ਤੇ ਹੀ ਸਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਖਰਾਸ ਦੀ ਚੱਕਰੀ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨੀਂਦ ਜਿਹੀ ਵਿਚ ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਆਇਆ। ਸੁਪਨਾ ਵਿਸਮਾਦ ਅਨੰਦ ਦੀ ਪਾਰਲੀ ਛੋਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੇ ਭਗਵਾਨ ਭਗਤ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਵਾਸਤਵ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਕਲਪਨਾ ਤਸੱਲੀ ਨਾ ਦੇਵੇ, ਮਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤਿਬੰਧਕ ਲੀਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੁਪਨਾ ਬੁਣਦਾ ਹੈ। ਕੱਚੀ ਨੀਂਦ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਰੂਹ ਨੂੰ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ। ਸੁਪਨਾ ਉਸ ਦੀ ਆਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਚੇ ਤੇ ਠੀਕ ਫਿੱਟ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਆਸ਼ਾ ਆਪਣਾ ਨਾਕਾਮ ਯਤਨ ਸੁਪਨ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿਚ ਜਾਹਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ।

ਮੁਸਕਰਾ!

ਕਿ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੇਰੀ ਪਿਆਰ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਖੁਲ੍ਹੀਆਂ ਹਨ।