ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੱਥਰਾਂ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੂੰਹ ਭਾਰ ਡਿਗਦਾ-ਡਿਗਦਾ ਬਚਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਖੂਹ ਲਾਗਿਓਂ ਦੀ ਲੰਘਿਆ। ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਬਿਜਲੀ ਲਿਸ਼ਕੀ। ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਉਸ ਖੂਹ 'ਤੇ ਚਲੀ ਗਈ। ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧਦੇ ਕਦਮ ਤ੍ਰਿਭਕ ਕੇ ਥਾਏਂ ਰੁਕ ਗਏ। ਇਕ ਇਨਸਾਨੀ ਜਿਹੀ ਦੇਹ ਮੈਨੂੰ ਖੂਹ ਦੀ ਮੌਣ ਉੱਤੇ ਪਈ ਜਾਪੀ। ਪਹਿਲੋਂ ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਹਿਮਿਆ। ਸੋਚਿਆ, ਮਨ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ, ਕੁੱਝ ਨੀ ਹੋਗਾ ਚੱਲ ਆਪਣੇ ਚੁਬਾਰੇ ਵੱਲ ਭੱਜ। ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਹੀ ਪਲ ਅੰਤਰ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਤੇ ਚੁਬਾਰੇ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਮੇਰੇ ਕਦਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਉਸ ਖੂਹ ਵੱਲ ਵਧ ਗਏ। ਉਤਸੁਕਤਾ ਨੇ ਚੁਬਾਰੇ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਮ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਖੂਹ ਦੀ ਮੌਣ ਨੇੜੇ ਪੁੱਜਾ। ਉਸ ’ਤੇ ਇਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨਾਜ਼ੁਕ, ਪਤਲੀ ਜਿਹੀ ਮੁਟਿਆਰ ਮੂਧੇ ਮੂੰਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਪਈ ਸੀ। ਲੱਜ ਤੇ ਘੜਾ ਨੇੜੇ ਪਏ ਸਨ। ਲੰਜ ਦਾ ਇਕ ਸਿਰਾ ਮੁਟਿਆਰ ਦੇ ਬੇਜਾਨ ਜਿਹੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਸੀ। ਮੈਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਨਜ਼ਰ ਦੁੜਾਈ। ਆਸ ਪਾਸ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੋਹੜ ਦੀਆਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਲਮਕਦੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਹਵਾਈ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲਮਕਦੇ ਫਨੀਹਰਾਂ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਧੌਣ ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ। ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਹਨੇਰਾ ਹੀ ਹਨੇਰਾ ਸੀ। ਨਾ ਕੋਈ ਸਾਇਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਥਰੀਲੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਤੁਰਦੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੀ ਬਿੜਕ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ।

ਮੈਂ ਉਸ ਮੁਟਿਆਰ ਨੂੰ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਫੜ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਮਾਰੇ। ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਜੁਬਾੜੇ ਨਪੀੜੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਚਿਆ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਦਿਆਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਰਾਮ ਆਸਰੇ ਦੇ ਮੁਹੱਲੇ ਜਾ ਕੇ ਦੋਸਾਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਗੋਲ ਪੱਕੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਖੂਹ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਆਈ ਇਹ ਮੁਟਿਆਰ ਉਸੇ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ ਚੱਲ ਛੱਡ ਪਰ੍ਹਾਂ ਮਨਾਂ ਤੂੰ ਕੀ ਲੈਣਾ ਚੱਲ ਆਪਣੇ ਚੁਬਾਰੇ ਚੱਲੀਏ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ-ਭੇਣ ਹੋਵੇਗੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਿਕਰ ਹੋਵੇਗੀ, ਆਪੇ ਆ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣਗੇ। ਪਰ ਦੂਸਰੇ ਹੀ ਪਲ ਮੇਰੀ ਅੰਤਰ ਆਤਮਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਫਟਕਾਰਿਆ। ਠੰਡ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਉਤੋਂ ਵਰਖਾ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਇਥੇ ਹੀ ਪਈ-ਪਈ ਠੰਢ ਨਾਲ ਆਕੜ ਗਈ। ਬੇਹਸ਼ ਹੈ ਅਜੇ ਸਾਹ ਚਲਦੀ ਪਈ ਹੈ, ਤੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਦਲਿਤ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਚੜ੍ਹਨਾ ਮੈਨੂੰ ਐਵਰੈਸਟ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਣ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਉਸ ਮੁਟਿਆਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਅੰਤਰ ਪ੍ਰਣਾ ਨੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਅਨੋਖੀ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਚੱਲ ਪਿਆ ਸੀ, ਰਾਮ ਆਸਰੇ ਦੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵੱਲ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਵੀ ਆਇਆ ਕਿ ਇਸ ਮੁਟਿਆਰ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ