ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੁਰਾਂ ਨਾਲ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ। ਉਹ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਣ ਲਈ ਜਦੋਂ ਬੜ੍ਹਕ ਮਾਰਦੇ ਜਾਂ ਨਾਸ਼ਾ ਚੁਕਾਰਦੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਵਧਦੇ ਤਾਂ ਬੜਾ ਹੀ ਰੁਮਾਂਚਕਾਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਭਾਵੇਂ ਸਕੂਲ ਰੌਣਕ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿੰਦਾ ਪਰ ਖੂਹ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੇਲਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਕਾਫੀ ਚਹਿਲ- ਪਹਿਲ ਰਹਿੰਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਨਸੁਵੰਨੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ, ਖੂਹ 'ਚ ਪਾਣੀ ਲਈ 'ਡੁਬਕ' ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੱਢਦੇ ਘੜੇ ਤੇ ਗਾਗਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ, ਕੱਪੜੇ ਧੋਂਦੀਆਂ ਥਾਪੀਆਂ ਦੀ ਤਾਲ-ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਧੜਕਦੀ ਜਾਪਦੀ।

ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਇਆ ਅਜੇ ਹਫਤਾ ਕੁ ਬੀਤਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ 'ਤੇ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਛੇ-ਸੱਤ ਦਿਨ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖਿਆਈ ਭਰੇ ਲੰਘੇ ਸਨ। ਇਥੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਦਾੜ੍ਹ ਪੀੜ ਨੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦਰਦ ਨਾਲ ਕਨਪਟੀ ਦੁਆਲੇ ਪਟਾਕੇ ਨਿਕਲਦੇ। ਸਾਰਾ ਜਬਾੜਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਿਰ ਵੀ ਪੀੜ ਨਾਲ ਪਾਟਣ ਲਗਦਾ। ਉਤੋਂ ਕਹਿਰ ਇਹ ਕਿ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕੋਈ ਡਾਕਟਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦਿਨੇ ਤਾਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਘੁੰਮਦਿਆਂ-ਵਿਰਦਿਆਂ ਪੀੜ ਘੱਟ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਸ਼ਾਮ ਪੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਠੰਡ ਵਧਣ ਨਾਲ ਦਰਦ ਵੀ ਸਿਖ਼ਰ ਛੂਹਣ ਲਗਦਾ। ਉਸ ਪਹਾੜੀ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਪਹਾੜ ਜੇਡੀ ਰਾਤ ਤਾਰੇ ਗਿਣ- ਗਿਣ ਦੀ ਨਾ ਲੰਘਦੀ। ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਦਰਦ ਨਾਲ ਹੁੰਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਹਾਏ-ਹਾਏ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਟੋਟਕੇ ਤੇ ਉਹੜ ਪੋਹੜ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੋਏ। ਦਰਦ ਵੀ ਹੱਦ ਵਧ ਕੇ ਦਵਾ ਨਾ ਬਣ ਸਕਿਆ ਤਾਂ ਸੱਭ- ਅੱਠ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਥਰੀਲੀ ਖੇਡ ਤੇਅ ਕਰਕੇ ਕਮਾਹੀ ਦੇਵੀ ਜਾਣਾ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਥੇ ਇਕ ਆਰ.ਐਮ.ਪੀ. ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਦਰਦਨਾਸ਼ਕ ਇੰਜੈਕਸ਼ਨ ਲੁਆ ਕੇ ਤੇ ਖਾਣ-ਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਦਵਾਈ ਲਿਆਂਦੀ ਸੀ। ਇੰਜ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਮੈਨੂੰ ਦਾੜ੍ਹ ਦਰਦ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਿਜਾਤ ਮਿਲੀ ਸੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਦੇਸ਼ ਆਈ ਸੀ।

ਮੈਂ ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਕੋਟਿਆ ਹੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਾ ਉਥੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੁੱਜਦੀ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਲਟਕੇ ਲੇਟਰ ਬਾਕਸ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਡਾਕੀਆ ਹਫਤੇ 'ਚ ਇਕ ਅੱਧ ਵਾਰੀ ਹੀ ਡਾਕ ਕੱਢਦਾ ਤੇ ਆਈ ਡਾਕ ਵੰਡਦਾ। ਇੰਜ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹੱਥ ਖ਼ਤ ਫੜਾ ਛੱਡਦਾ। ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਪੁੱਜੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਪਿੰਡ ਬਾਹਰ ਕੀ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਜਾਨਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਲੋਕ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਵਜਦੇ ਰੇਡੀਓ ਦੀ ਮਦਦ ਲੈਂਦੇ। ਜੇ ਰੇਡੀਓ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਬਾਕੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅੱਡ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।

ਰੋਟੀ ਆਪ ਬਨਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ। ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਧੋਂਦੇ। ਸ਼ਹਿਰ