ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਅਤੇ ਸਾਧਨ ਮੰਨਣਾ ਛੱਡ ਕੇ ਕੋਮਲ ਸਾਤਵਿਕ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਅਨੁਭੂਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੰਨਣ ਲੱਗ ਪੈਣ ਤਾਂ ਸਾਧਾਰਣ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਤਾਂ ਛੇਤੀ ਸਾਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ਹੀ, ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਰਮ ਆਨੰਦ ਦੇ ਅਲੋਕਿਕ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵੀ ਘਟੇਗਾ। ਕਲਾ ਕੇਵਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਸਾਰਵਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਰੋਦਰ, ਵੀਰਰਸ, ਭਿਆਨਕ ਅਤੇ ਬੀਰ ਆਦਿਕ ਨੂੰ ਰਸ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ: ਮਨੁੱਖੀ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਹੜੇ ਮਨ ਲਈ ਘ੍ਰਿਣਾ, ਕ੍ਰੋਧ, ਡਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿਕ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਉਤੇਜਨਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਹੈ, ਉਹ ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਹਿਟਲਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨਿਕਟਵਰਤੀ ਦਾ ਮਨ ਹੈ: ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ। ਮਨ ਦੇ ਸਾਤਵਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤ ਨੂੰ ਰਸਰਾਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। (1) ਕਠੋਰ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਲਾ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ; (2) ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ, ਕਾਮੁਕਤਾ ਅਤੇ ਨੰਗੇਜ, ਕਨਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ; (3) ਕੈਮਲ ਅਤੇ ਸੁੱਛ ਭਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰੰਜਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਨ ਨੂੰ ਰਸਲੀਨਤਾ ਜਾਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਵਿੱਚੋਂ ਆਨੰਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਬਹੁਤਾਂ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗਾ। ਮਨੋਵੇਗਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਹਾਂ ਆਨੰਦ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਰ ਕੇ ਉਹ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਾਸੀ ਬਣੇਗਾ। 'ਚਿੱਤ-ਵ੍ਰਿਤੀ ਨਿਰੋਧ' ਜਾਂ ਮਨ ਦਾ ਜਿੱਤਣਾ ਇੱਕ ਕਠਨ ਕੰਮ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਮਨ ਦਾ ਸੰਸਕਾਰ ਜਾਂ ਸਾਤਵਿਕ ਵਿਕਾਸ ਸੁਆਦਲੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ।

ਰਾਮਾਇਣ ਆਦਿਕ ਸੋਸ਼ਟ ਕਾਵਿ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ, ਸੁਣਦਿਆਂ ਅਤੇ ਰਾਮ ਲੀਲ੍ਹਾ ਵੇਖਦਿਆਂ ਦਸ਼ਰਥ, ਕੋਸ਼ੱਲਿਆ, ਰਾਮ, ਸੀਤਾ, ਲਕਸ਼ਮਣ ਅਤੇ ਭਰਤ ਆਦਿਕ ਪਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡਾ (ਸਮਾਜਿਕਾਂ ਦਾ) ਤਦਾਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਸੂਖਮ, ਸਾਤਵਿਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਾਂਝ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਂਝ ਜਾਂ ਤਦਾਤਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਖ- ਸੁਖ ਦੇ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਭਾਈਵਾਲੀ ਏਨੀ ਪੱਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਰਖ-ਸੋਗ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ; ਰਾਮ, ਸੀਤਾ, ਭਰਤ ਆਦਿਕ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਦੁਖ ਸੁਖ ਓਥੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦਾਤਮ (ਮਾਨਸਿਕ ਸਾਂਝ) ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਅਸਲੀ (ਵਾਸਤਵਿਕ) ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਪਾਤਾਂ-ਰਾਮ ਆਦਿਕ) ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਮਨ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ (ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ) ਵੱਲੋਂ ਸੌ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਮ ਆਦਿਕ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਜਾਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਪਨ ਨਹੀਂ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਜੁ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ (ਸੋਂ ਕੇ) ਸੁਪਨਾ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਗੋਂ ਜਾਗਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਸੁਖੋਪਤ (ਗੂਹੜੀ ਨੀਂਦ) ਵੀ ਨਹੀਂ। ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਸਮਾਧੀ ਹੈ ਕਿਉਂਜੁ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਡਾ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ: ਚਿੱਤ-ਵ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਨਿਰੋਧ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਉਪਜਦੀ ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਸਥਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰੀ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਜਾਗਣ ਅਤੇ ਜਾਗ ਕੇ ਸਿਖਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧਣ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜਦੀ ਹੈ। ਸੰਪੂਰਣ ਰੂਪ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਝਾ ਮਨ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਵੱਲੋਂ ਸੌ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਸਲੀਨਤਾ ਜਾਂ ਰਸ-ਮਗਨਤਾ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ।

 ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਸੰਸਾਰਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਕੂੜੇ (ਝੂਠੇ) ਜਾਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਦੌੜਿਆਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮ ਆਖਿਆ ਜਾਂ ਮੋਹ ਦੀ ਉਪਜ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂ ਹਉਮੈ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨ