ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ, ਨਿਕੰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬੇ-ਮਤਲਬੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਮੁੱਚੇ ਆਪੇ ਨੂੰ ਲੀਨ ਕਰਨ ਦੀ ਥੋੜੀ ਜਾਂ ਬਹੁਤੀ ਯੋਗਤਾ ਹਰ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੀ ਉਮਰੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰੰਤੂ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਦੋਂ ਤਕ ਇਹ ਯੋਗਤਾ ਸਾਡਾ ਸਾਥ ਛੱਡ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਬਚਪਨ ਦੀ ਉਮਰੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਬਣ ਰਹੇ ਮਕਾਨ ਦੇ ਲਾਗੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੁਕੇ, ਛਪਾ ਛਪ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਲੰਘ ਸਕਦਾ। ਗਾਰਾ ਬਣਾਉਂਦੇ, ਇੱਟਾਂ ਪੁਚਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਕੰਧਾਂ ਉਸਾਰਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਪਲੇ ਕੇ ਵੇਖ ਸਕਦਾ ਸਾਂ। ਏਨਾ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਸਮਾਂ ਰੁਕ ਗਿਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਪਿਛਲੋਰੀ ਉਮਰੇ, ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਹਰਕਤ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ।
ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਇਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਘਰਸ਼, ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਤੇ ਉੱਨਰੀ ਦੀ ਦੌੜ ਦੌੜਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਸਾਡੇ ਕਾਰੋਬਾਰ, ਸਾਡੀ ਉੱਨਤੀ ਸਾਡੀ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ, ਸਾਝੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਮਾਇਆ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਪੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਡਰਾਵੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਰਾ ਬਚਪਨ ਪੈਸੇ ਦੀ ਦੌੜ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਰਹਿੰਦੀ ਕਸਰ ਸਾਡੀ ਅਜੋਕੀ ਵਿੱਦਿਆ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਜੋਕੀ ਵਿੱਦਿਆ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਹੁਨਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਈ ਹੈ। ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਦੇ ਮਾਹਰ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਣ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿਖਾਉਣ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਸੰਕੀਰਣਤਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿੱਤ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਨਿਰੀਖਣ ਕੀਤਿਆਂ ਸਾਡਾ ਹਿਰਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੱਚ ਵੱਲੋਂ ਸਾਡੀ ਅਜੋਕੀ ਵਿੱਦਿਆ ਬਿਲਕੁਲ ਬੇ-ਧਿਆਨ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਨਿਰੀਖਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਵਿੱਦਿਆ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ: ਹੁਣ ਇਹ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਜੁ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਨਿਰਪੱਖ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫ੍ਰਾਇਡਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੱਤ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।
ਸਾਡੀ ਵਿੱਦਿਆ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮੁੱਚਤਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾਉਣ ਦੀ ਜਾਚ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦੀ ਸਾਡਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਾਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਤੁਹਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਮਲੀ ਅਤੇ ਮਾਲੀ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਉਹ ਫ਼ਜੂਲ ਹਨ। ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਅਸੀਂ ਅਮਲੀ ਅਤੇ ਮਾਲੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਜੀਂਦੇ ਹਾਂ, ਓਨਾ ਚਿਰ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਹੋਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਮੁਸ਼ਕਲ
