ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਇੱਕ ਸਨਅਤੀ ਸਮਾਜਾਂ ਨੇ ਉਪਜ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਵੰਡ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵੱਲ (ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ) ਕੁਝ ਕੁ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਓਨੇ ਕੁ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਦਲੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਖ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਦਾਤ ਦੱਸਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਾਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ, ਮਿੱਰਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਦੇ ਸੰਸਾਰਕ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਦਾਨ, ਦਸਵੰਧ, ਲੰਗਰ, ਜ਼ਕਾਤ, ਅਤੇ ਚਾਲੀਸੇ ਦੇ ਅਲੌਕਿਕ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਟਾਉਣ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਮੁੱਕਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣ ਲੈਣਗੇ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਾਰਕ ਸਿੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤਿਆਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਖੁਸਹਾਲੀ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਈਮਾਨਦਾਰੀ, ਭਰੋਸਾ, ਮਿਹਨਤ, ਮਿੱਤ੍ਰਤਾ, ਸਹਾਇਤਾ, ਸਹਿਯੋਗ, ਸਹਾਨੁਭੂਤੀ, ਖਿਮਾ, ਨਿਤਾ, ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਸੰਤੋਖ ਆਦਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਪਏ ਹੋਏ ਖਰੇ ਸਿੱਕੇ ਹਨ। ਨਕਰਤ ਈਰਖਾ ਗੁੱਸਾ ਵੈਰ-ਵਿਰੋਧ ਬਦਲਾ, ਧੋਖਾ, ਚਲਾਕੀ, ਚੋਰੀ, ਲਾਲਚ, ਡਰ, ਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਆਦਿਕ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਓਨੇ ਹੀ ਆਮ ਹਨ ਜਿੰਨੇ ਖਰੇ ਸਿੱਕੇ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿਣਗੇ ਕਿ "ਜੀਵਨ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਚੱਲ ਹੀ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਖਰੇ ਦੀ ਲੋਡ, ਕਦੇ ਕਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੋਟੇ ਜਹੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਖੋਟਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੱਢਣ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਖਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।" ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚ ਏਨਾ ਭਿਆਨਕ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਮੰਨਣ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖੋਟੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਕਿਤੇ ਥੋੜੀ ਕਿਤੇ ਬਹੁਤੀ: ਕਦੇ ਵੱਧ ਕਦੇ ਘੱਟ।
ਏਥੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਝਾਤੀ ਪਾਉਣ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਨਹੀਂ। ਏਥੇ ਮੈਂ ਇਹ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਦਾਤ ਮੰਨਣ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੱਥ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਜੇ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ?
ਏਥੇ ਅਸੀਂ ਅਚਾਨਕ ਆ ਪੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ, ਉਲਝਣਾਂ ਅਤੇ ਔਕੜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨ ਰਹੇ; ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਲਝਣਾਂ ਅਤੇ ਔਕੜਾਂ ਬਾਰੇ ਹੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਜ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ
–––––––––––––––
1.-2. ਇਹ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ-ਵੰਡ ਹੈ।
