ਕਿਸੇ ਦੇ ਚਾਹੁਣ ਨਾ ਚਾਹੁਣ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜੀਵਨ ਬਦਲਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਭਰਮ ਨੇ ਯੌਰਪ ਨੂੰ ਦੋ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ, ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ, ਸਾਰੇ ਯੌਰਪ ਦਾ ਜੀਵਨ ਖ਼ੁਸ਼ੀ, ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਨੱਕ-ਨੱਕ ਭਰ ਗਿਆ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਜੀਵਨ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ: ਢੇਰੀ ਨਹੀਂ ਢਾਹੀ। ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਕਾਸ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕੁਝ ਬੁਰਾਈਆਂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਣੂ ਬੰਬ ਵੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਲੇਖ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਮਾਨਸਿਕ ਟਿਕਾਓ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਾ ਧਰਿਆ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਦਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਟਿਕਾਓ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣਾ ਆਮ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਨਿਰੀ ਪੂਰੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਮੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸੋਮਰਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਵਧੂਤਾਂ ਦੇ ਸੁਲਵੇ ਗਾਂਜੇ ਅਤੇ ਤਾਂਤ੍ਰਿਕਾਂ ਦੇ ਮਦਿਰਾ, ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਮੈਥੁਨ (ਪੰਚ ਮਕਾਰ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ 'ਭਗਵਾਨਾਂ' ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ, ਸਭ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੱਚਾਈਆਂ ਹਨ। ਅਜੋਕੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ (ਡਗਜ਼) ਬਹੁਤ ਕਾਰਗਰ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਵਕਤ ਵੀ ਘੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤ ਤੋਂ ਵੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣੂ ਹੈ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰੁਪਏ ਦੀ ਗੋਲੀ ਖਾਣ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਸਮਝਣਾ, ਉਸ ਦੀ ਵਪਾਰਕ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਦੀ ਦਲੀਲ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਤਰਕ ਜਾਂ ਦਲੀਲਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਇਹ ਵੀ ਸੋਚ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਾ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ, ਕਿਸੇ ਨਵੇਕਲੀ ਥਾਵੇਂ ਬੈਠ ਕੇ, ਇਕਾਗਰਤਾ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਅਸਾਧਾਰਣ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਲੀ ਗੋਲੀ ਖਾ ਕੇ ਧਰੇਕਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਸੁੱਤੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕ ਨਹੀਂ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰੀਕਾ ਵਰਤਣਾ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ। ਪਰੰਤ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਦਾ ਇਕਾਗਰਤਾ ਜਾਂ ਟਿਕਾਓ
