ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਘਟਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਿਵੇਂ ਤਿਵੇਂ ਧਰਮ ਆਧਾਰਹੀਣ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੈ, ਅਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਨਿਸਚਿਤਤਾ ਦੇ ਪਰਚਾਰ ਪਰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪ੍ਰਬੰਧ ਆਪਣੀ ਸਲਾਮਤੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ।

ਧਰਮ, ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਰਗੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਰਸਾਰਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਡਰ ਕਈ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਘਾਤਕ ਬਣਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਰੂਪ ਹਨ:

1. ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ:

2. ਨਰਕ-ਸਵਰਗ ਦਾ ਡਰ:

3. ਲੋਕ-ਰਾਏ ਦਾ ਡਰ: ਅਤੇ

4. ਸਤਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਡਰ ਜਾਂ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦਾ ਡਰ।

ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਡਰ ਦਾ ਬੀਜ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਿਚਲੇ ਸੁਖ, ਸਨੇਹ, ਸੰਮਾਨ ਅਤੇ ਸੰਪਤੀ ਦੇ ਮੋਹ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਜੁ ਇਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਲੋਕ ਜਾਂ ਜੀਵ ਵੀ ਮਰਨੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਡਰ ਜੀਵ ਦੀ ਪਰਵਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ; ਇਹ ਪਰਵਿਰਤੀ ਮੂਲਕ ਡਰ ਹੈ। ਸੰਸਾਰਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਮੋਹ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਭੈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵੇਰ ਇਹ ਇੱਕੋ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਜਾਪਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।

ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਵ ਸਦੀਵੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਨੂੰ ਮੱਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦਾ: ਤਾਂ ਵੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂ ਜਿਸ ਭਾਵ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਆਚਾਰ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਉਪਜਾਉਣ ਵਿਕਸਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਡਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ, ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਅਤੇ ਹੀਣ-ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਮੰਨਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲ ਵਿੱਚ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਣ ਨੂੰ 'ਦਾਸਨ ਦਾਸ' ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਡਰ ਨੂੰ (ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ) ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਆਣਪਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ, ਏਨੇ ਜਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੇ ਸਹਿਮ ਨੂੰ ਸਿਆਣਪ ਸਮਝਣ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਵਰਨਾ ਮੌਤ ਦੇ ਭੈ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਪਰਛਾਵੇਂ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕਿਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਵੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਾਧਾਰਣ ਆਦਮੀ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ; ਜੇ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਜਿਹੜੇ ਨਿਹਾਇਤ ਅੰਤਰਮੁਖੀ, ਸ੍ਵੈ-ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਜਾਂ ਆਤਮਲੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਆਤਮਲੀਨਤਾ ਦਾ ਲਗਪਗ ਅਭਾਵ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸਤ੍ਰੀ-ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਲੀਨਤਾ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ (1) ਅਪਰਾਧ-ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਰੋਗੀ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ; (2) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰੇ, ਸਤਿਕਾਰੇ ਅਤੇ ਸਲਾਹੇ ਜਾਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਬੇ-ਕਾਬੂ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ; ਅਤੇ (3) ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਬਣ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਅਜਿਹੇ ਆਦਮੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤੀ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਆਪਣਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮੌਤ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਜ਼ਰੂਰ ਬਣਦਾ ਹੈ।