ਧਰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ

ਧਰਮ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਥਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਹੈ; (ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਨਅੱਤ ਨੇ ਉੱਨਤ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇਸ ਦਾ ਤੋਰਾ-ਤਿੱਕਾ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ; ਮੂਲ ਸਮਾਪਤ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ) ਬੱਚੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਵਾਂਗ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਖੇਡ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੀ ਲੋੜੋਂ ਵੱਧ ਲੰਮੀ ਹੋ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਅਕਾਊ, ਬਕਾਉ ਅਤੇ ਬੋਝਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਵਾਨ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਧਰਮ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਕਾਂਕਸ਼ਾਵਾਂ, ਸੁਪਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੋਣ ਦੀ ਰੁਚੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਕ-ਆਰਥਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਧਰਮ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਹੂਲਤੀ ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚੋਂ ਖਾਰਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਬੁੜ੍ਹਾਪਾ ਧਰਮ ਕੋਲੋਂ ਧਰਵਾਸ ਦੀ ਆਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਚਾਰ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਉੱਦਮ ਉਸ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਆਦਿ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਨੇੜਲਾ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਧਰਮ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਕੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਵਾਂ ਉੱਤੇ, ਸੰਸਾਰਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਧਰਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਦੇ ਆਪਸੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਤਲੇ ਪੜਾਅ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜਾ ਹੋਇਆ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ ਕਈ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜੇਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਵਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਵਲ ਆਉਂਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ; ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝੇ ਜਾਂ ਨਾ; ਇਹ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬੇ-ਰੋਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ; ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਧਾਰਮਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉਸ ਲਈ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਿਰਬਲਤਾ ਅਤੇ ਪਰਾਧੀਨਤਾ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਜਾਂ ਸਰਕ ਰਹੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਧਰਵਾਸ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਭਾਰਾ ਅਤੇ ਉਦਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਧਰਮ, ਸੁਆਮੀ ਤੋਂ ਸੇਵਕ ਬਣਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਢਲਣ, ਬਦਲਣ ਵਿਕਸਣ ਦੀ ਜਾਚ ਨਹੀਂ। ਹਰ ਧਰਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਰੀਪੂਰਣ ਦਾ ਭੇਜਿਆ ਹੋਇਆ ਪਰੀਪੂਰਣ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਤੋਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਲਚਕ ਜਾਂ ਨਰਮੀ ਲਿਆਉਂਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਸੁਆਰਥ ਲਈ।

ਵਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਅਸੱਭਿਅ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਭੈ, ਭੁੱਪਣ ਅਤੇ ਭਾਲ (ਜਾਂ ਡਰ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਜਗਿਆਸਾ) ਦੀ ਉਚੇਚੀ ਥਾਂ ਸੀ। ਧਰਮ ਦੀ ਉਪਜ ਭੈ ਅਤੇ ਜਗਿਆਸਾ