ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਨਮੂਨਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਰਾਹੀਂ ਪਰਿਕਲਪਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਕਲਪਨਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਰਾਹੀਂ ਸਧਾਰਨੀਕਰਨ ਜਾਂ ਨਿਕਾਰਨ ਦੀ ਸਟੇਜ ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਨੇਮ ਕੱਲ ਰੱਦ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਬੁਧੂ, ਗਿਆਨੀ, ਜਗੀਰਦਾਰ ਜੋ ਕਦੇ ਸਨਮਾਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਯੁਕਤ ਸਨ, ਅੱਜ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਜਾਂ ਨਾਮੁਖ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਵਲਾਇਤ ਜੋ ਸਿਰਫ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਸੀ ਅੱਜ Foreign ਦੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਾਪਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਨੇਮਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਕਾਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਨੇਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾਈ ਨੇਮ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਇਹ ਵਿਧੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਇਕ Empirical Science ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਸਿਰਜਾਨਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਕੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ- ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਾਰੰਭ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਨੋਮ ਚੋਮਸਕੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੋਮ ਚੋਮਸਕੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ Syntactic Structures ਜੋ 1957 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ। ਵਿਆਕਰਣ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣਦੀ ਹੈ।

ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੂਲ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਮੂਲ ਤੱਥ ਸੰਕਲਪਨ ਹਨ- ਆਰੰਭਕ ਬਣਤਰ, ਗਹਿਨ ਸਰੰਚਨਾ (Deep Structure), ਅੰਤਕ ਬਣਤਰ, ਸਤੱਹੀ ਸਰੰਚਨਾ (Surface Structure) ਅਤੇ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਨਿਯਮ (Transformational Rules) ਜਿਸ ਤਲ ਸਤਹ ਤੋਂ ਵਾਕ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਰੰਭਕ ਬਣਤਰ ਜਾਂ ਗਹਿਨ ਸੰਰਚਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਾਕ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਤਕ ਸੰਰਚਨਾ ਜਾਂ ਅੰਤਕ ਸੰਰਚਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆਰੰਭਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਅੰਤਕ ਬਣਤਰ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਰੂਪਾਂਤਰ ਨੂੰ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਨੇਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਤਿੰਨ ਮੂਲ ਸੰਕਲਪ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਅਧਾਰ ਮੂਲਕ ਸੰਕਲਪ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਵਾਕੰਸ਼ ਉਸਾਰੀ ਨੇਮ (Phrase Structure Rules) ਸਿਰਜਨਾਤਮਿਕਤਾ (Creativity) ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਨਿਭਾਅ (Competence and performance) ਪੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਵਾਕੰਸ਼ ਉਸਾਰੀ ਨੇਮ- ਵਾਕੰਸ਼ ਉਸਾਰੀ ਨੇਮਾਂ ਵਿਚ ਵਾਕ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵਡੇਰੀ ਇਕਾਈ ਦਾ ਸਿਰਜਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨੋਮ ਚੋਮਸਕੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਵਾਕੰਸ਼ ਉਸਾਰੀ ਨੇਮ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ