ਮਰੋ / ਮ ਅ ਰ ਓ /

ਊ- ਉੱਚਾ, ਪਿਛਲਾ, ਗੁਲਾਈਦਾਰ, ਦੀਰਘ। ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ, ਅਖੀਰ ਅਤੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।

(ਓ)

ਊਠ/ ਊ ਠ/

ਊੜਾ / ਊ ੜ ਆ /

ਊਤ / ਊ ਤ /

(ਅ) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ

ਕਸੂਰ / ਕ ਅ ਸ ਊ ਰ /

ਸੂਰ / ਸ ਊ ਰ /

ਮੂੜਾ / ਮ ਊ ੜ ਆ /

ਧੂਣੀ / ਧ ਊ ਣ ਈ /

(ੲ) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ

ਮਾਰੂ / ਮ ਆ ਰ ਊ /

ਕਾਲੂ / ਕ ਆ ਲ ਊ /

ਲਾਲੂ / ਲ ਆ ਲ ਊ /

ਕਚਾਲੂ / ਕ ਅ ਚ ਆ ਲ ਊ /

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ 10 ਸ੍ਵਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ ਸ੍ਵਰ ਅ, ਇ, ਉ ਲਘੂ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ 7 ਸ੍ਵਰ ਆ, ਔ, ਐ, ਈ, ਏ, ਊ, ਓ ਦੀਰਘ ਹਨ । ਲਘੂ ਸ੍ਵਰ ਸਿਰਫ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਅਤੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੀਰਘ ਸ੍ਵਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਪੰਜਾਬੀ ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੀ ਤਿੰਨ ਧਰਾਤਲੀ ਵੰਡ ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।

ਉੱਤਰ- ਪੰਜਾਬੀ ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੀ ਤਿੰਨ ਧਰਾਤਲੀ ਵੰਡ ਨਿਮਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

(1) ਜੀਭ ਦੀ ਸਥਿਤੀ

(2) ਜੀਭ ਦੀ ਉਚਾਈ

(3) ਬੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ

(1) ਜੀਭ ਦੀ ਸਥਿਤੀ- ਜੀਭ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਮੇਂ ਜੀਭ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਹਿੱਸਾ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਆਧਾਰ ਜੀਭ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਭ ਦਾ ਅਗਲਾ ਹਿੱਸਾ, ਜੀਭ ਦਾ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਅਤੇ ਜੀਭ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ। ਜਿਹੜੇ ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵੇਲੇ ਜੀਭ ਦਾ ਅਗਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇਰੇ ਸ੍ਵਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸ੍ਵਰ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵੇਲੇ ਜੀਭ ਦਾ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਸ੍ਵਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੀ ਜਦੋਂ ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਮੇਂ ਜੀਭ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਚਾਰੇ ਗਏ ਸ੍ਵਰ ਪਿਛਲੇਰੇ ਸ੍ਵਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਈ, ਏ ਅਤੇ ਐ ਅਗਲੇਰੇ ਸ੍ਵਰ ਹਨ, ਇ, ਅ, ੳ, ਆ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਅਤੇ ਉ, ਔ, ਓ ਪਿਛਲੇਰੇ ਸ੍ਵਰ ਹਨ।