3. ਅਰਧ ਸ੍ਵਰ/ਵਿਅੰਜਨ- ਕਈ ਧੁਨੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੀ ਵੰਨਗੀ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਰਧ ਸ੍ਵਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਦੋ ਅਰਧ ਸ੍ਵਰ ਹਨ; ਯ ਅਤੇ ਵ। ਯ ਤਾਲਵੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਵ ਦੋ-ਹੋਂਠੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਖੰਡੀ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਸ੍ਵਰਾਂ, ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਅਤੇ ਅਰਧ-ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ- ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਅਖੰਡੀ ਧੁਨੀਆਂ (Superasegmental phonemes) ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।

ਉੱਤਰ-ਖੰਡੀ ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਉੱਤੇ ਅਖੰਡੀ ਧੁਨੀਆਂ ਉਹ ਧੁਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰ ਨਾ ਹੋਣ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪ੍ਰਸੰਗ ਮੂਲਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਖੰਡੀ ਧੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਆ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਖੰਡੀ ਧੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਪਿੱਚ, ਸ੍ਵਰ, ਸੁਰ-ਲਹਿਰ, ਨਾਸਿਕਤਾ, ਦਬਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

1. ਪਿੱਚ (Pitch)- ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੁਰ ਤੰਦਾਂ ਵਿਚ ਕੰਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਬਣੀ ਘੱਟਦੀ ਵੱਧਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਕਦੀ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਹੌਲੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਰ ਤੰਦਾਂ ਦੀ ਕੰਬਣੀ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਪਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਿੱਚ ਕੰਬਾਹਟ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਈ ਗੀਤਕਾਰ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ। ਜੋ ਗਾਇਕ ਹੌਲੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੱਚ ਨੀਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੋ ਗਾਇਕ ਉੱਚੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਿੱਚ ਉੱਚੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਿੱਚ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉੱਚੀ ਪਿੱਚ, ਨੀਵੀਂ ਪਿੱਚ ਅਤੇ ਪੱਧਰੀ ਪਿੱਚ । ਉੱਚੀ ਪਿੱਚ ਵੇਲੇ ਸੁਰ-ਤੰਦਾਂ ਵਿਚ ਕੰਬਣੀ ਦੀ ਗਤੀ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਨੀਵੀਂ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਪਿੱਚ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਦੀ ਸੁਰ-ਤੰਦਾਂ ਦੀ ਕੰਬਣੀ ਨੂੰ ਪੱਧਰੀ ਪਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਸੁਰ- ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰ-ਤੰਦਾਂ ਦੀ ਕੰਬਣੀ ਦੀ ਗਤੀ ਕਦੀ ਇਕੋ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਹ ਕਦੀ ਘੱਟਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਵੱਧਦੀ। ਜਦੋਂ ਸੁਰ ਤੰਦਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਘੱਟਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਸੁਰ