ਨੀ। ਝੂਠੀਆਂ-ਝੂਠੀਆਂ ਮੁਸਕਰਾਟਾਂ, ਝੂਠਾ-ਝੂਠਾ ਪਿਆਰ, ਹਰ ਪਾਸਾ ਦਖਾਵਾ ਈ ਦਖਾਵਾ, ਮਨ ਮਾ ਕੁਛ ਹੋਰ, ਅਰ ਅਸਲੀਅਤ ਕੁਛ ਹੋਰ...।

ਨਿਰਾਸਤਾ ਕੀ ਲੋੜ ਨੀ, ਖੰਡਰਾਂ ਪਰ ਫੇਰ ਬੀ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਇਮਾਰਤ ਬਣ ਸਕਾਅ। ਪ੍ਰੇਮ-ਭਾਵਨਾ ਕੀ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ। ਅਮਾਰਤ ਨੂੰ ਹਵਾਦਾਰ ਬਣਾਣੇ ਬਾਸਤਾ, ਲੋੜ ਆ ਖੁਲ੍ਹ-ਦਿਲੀ ਕੋ ਚੋਗਿਰਦੇ ਕੀ...।

(ਗਿ. ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਭੰਖਰਪੁਰ, 'ਨਾਨਕ, ਦੁਨੀਆ ਕੈਸੀ ਹੋਈ..?", "ਕਥਾ ਪੁਰਾਤਨ ਪੁਆਧ ਕੀ", ਪੰਨਾ 75-78)

ਪੁਆਧੀ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ

ਵਿਚਲੇ ਅੰਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ:-

ਪੁਆਧ ਦੀ ਗੱਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਨਿਖੇੜ ਦਰਿਆਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦਰਿਆਵਾਂ 'ਤੇ ਡੈਮ ਅਤੇ ਪੁਲ ਨਾ ਬਣੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਰਿਆ ਬੇਰੋਕ ਵਹਿੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦਰਿਆ ਆਰ-ਪਾਰ ਦੀ ਪਰਸਪਰ ਆਮ ਆਵਾਜਾਈ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਬਣਦੇ ਸਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵੱਖਰਤਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਪੁਆਧ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰਹੁ-ਰੀਤਾਂ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਬੋਲਬਾਲਾ ਰਿਹਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪੁਆਧੀ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਇਥੋਂ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਨਿਖੇੜਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਨਿਖੇੜੇ ਗਏ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਪੁਆਧ ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆਇਆ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਘੱਟ ਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਛੇਵੇਂ ਸਤਵੇਂ, ਅੱਠਵੇਂ, ਨੌਵੇਂ ਅਤੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਨੇਕਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਇਥੇ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੁਆਧ ਦਾ ਉਤਰੀ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਸ਼ਿਵ ਪੂਜਕਾਂ ਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ. ਗੱਗ ਦੀਆਂ ਮਾੜੀਆਂ ਆਮ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਲਸੇ, ਰਾਸਾਂ, ਰਾਮ ਲੀਲਾ, ਛਿੰਬਾਂ, ਮੇਲਿਆਂ, ਜਗਰਾਤਿਆਂ ਆਦਿ ਸਮੇਂ ਗਵੱਈਆਂ ਦੇ ਅਖਾੜੇ ਪੁਆਧ ਦੇ ਖਾਸ ਰੰਗ ਰਹੋ ਹਨ।

ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਉਪਰੰਤ ਪੁਆਧ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼