गोणी, गोता, गोपोतलिकोत्यादयो

बहवोप्यभ्रंशाः। "महाभाष्य" (पतन्जलि)

ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕਈ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਗੋ: ਅਰਥਾਤ (ਗਾਊ) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਗਾਵੀ, ਗੋਣੀ, ਗੋਤਾ, ਗੋਪੋਤਲਿਕਾ ਆਦਿ ਕਈ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਹਨ।

ਡਾ. ਤਗਾਰੇ ਨੇ ਪਤੰਜਲੀ ਦੇ ਉਕਤ ਵਾਰਤਿਕ ਉਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦਿਆਂ ਪਤੰਜਲੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਯੁਕਤ 'ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼' ਦਾ ਮਨੋਰਥ Dialect ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਜੀ.ਐਲ. ਬਰੁਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਉਸ ਲੋਕ ਵਰਗ ਦੀ ਬੋਲੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਂਝੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਵਰਗ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਨ-ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।"

ਆਕਸਫੋਰਡ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਗੌਣ ਭਾਸ਼ਾ ਰੂਪ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਥਾਨਕ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ, ਉਚਾਰਾਂ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।"

ਡਾ. ਪਾਂਡੂਰੰਗ ਦਾਮੋਦਰ ਗੁਣੇ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ, "ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੋਲਣ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਸੁਚੇਤ ਭਾਂਤ ਗਿਆਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।"

ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪਹਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ: 1. ਕਿ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਸੀਮਿਤ ਦਾਇਰੋ ਦੀ ਬੋਲਚਾਲੀ ਬੋਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

2. ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਟਕਸਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲੋਂ ਕੁਝ ਵਖਰੇਵੇਂ ਵਾਲੀਆਂ ਧੁਨੀਆਤਮਕ, ਵਿਆਕਰਣਿਕ, ਅਰਥਾਤਮਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

3. ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਟਕਸਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਸਮਝ ਗੋਚਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲੱਛਣ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜੋ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:

1. ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਸੀਮਤ ਦਾਇਰੇ ਦੀ ਬੋਲਚਾਲੀ ਬੋਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।