ਭਾਗ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਮੋਰਿੰਡਾ ਤਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੀਕ ਫੈਲਿਆ ਹੈ।

ਪੁਆਧ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮੀ ਭਾਗ ਦੇ ਇਕ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਖੰਨਾ ਤੱਕ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ 'ਚਰਖੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੁਆਧੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ 'ਤੇ ਮਲਵਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਸਰ ਵਧੇਰੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੁਆਧੀ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਧੁਨੀ ਪ੍ਰਬੰਧ

ਅਸੀਂ ਉੱਪਰ ਦੱਸ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪੱਖ ਤੋਂ ਪੁਆਧ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵੱਖਰਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਥੋਂ ਦਾ ਧੁਨੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵੰਨਗੀ ਦਾ ਹੈ। ਡਾ. ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁਆਧੀ ਵਿਚ 10 ਸਵਰ ਅਤੇ 24 ਵਿਅੰਜਨ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪੁਆਧੀ ਵਿਚ ਮਲਵਈ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਹੀ 'ਵ' ਧੁਨੀ 'ਬ' ਤੇ 'ਮ' ਧੁਨੀ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਧਿਆਨਯੋਗ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਪੁਆਧੀ ਵਿਚ ਧੁਨੀ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਇਹ ਵੇਗ ਮਲਵਈ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹੈ, ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ:

ਕੇਂਦਰੀ ਠੇਠ ਪੰਜਾਬੀ                          ਪੁਆਧੀ

ਸਵੇਰਾ                                         ਸਬੇਰਾ

ਤਵੀਤ                                         ਤਬੀਤ

ਵੇਚਣਾ                                         ਬੇਚਣਾ

ਵੇਲਣਾ                                         ਬੇਲਣਾ

ਸਿਰਨਾਵਾਂ                                     ਸਿਰਨਾਮਾਂ

ਸਗੋਂ                                            ਸਗਮਾਂ

ਤੀਵੀਂ                                          ਤੀਮੀਂ

ਜਵਾਈ                                        ਜਮਾਈ

ਗੁਆਂਢ                                        ਗਮਾਂਡ

ਜਾਵਾਂਗਾ                                       ਜਾਮਾਂਗਾ

ਕਾਵਾਂਰੌਲੀ                                     ਕਾਮਾਂਰੌਲੀ

ਪੁਆਧੀ ਵਿਚ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਅੱਖਰ 'ਙ' ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ 'ਗ' ਅਤੇ 'ਵ' ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ 'ਜ' ਜਾਂ 'ਨ' ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਆਧੀ ਉਪ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀਆਂ ਧੁਨੀਆਂ ਸ਼, ਖ਼, ਗ਼, ਜ਼, ਫ਼ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। 'ਹ' ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਸੁਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਚਾਹ, ਰਾਹ, ਖੇਹ, ਖੇਹ, ਆਦਿ ਪਰ ਜਿਥੇ 'ਹ' ਧੁਨੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਉਥੇ ਇਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਹਾ, ਕਹੀ, ਗੋਹਰ, ਮਹੀਨਾ, ਪਹਾੜ ਆਦਿ। ਪੁਆਧੀ ਵਿਚ ਪੱਛਮੀ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਬਾਂਗਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਦੀਰਘ ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।