ਅਰਥ ਸਮਝਨਾ ਪਵੇ, ਊਹਾਂ ਵਿਅੰਜਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਏ । ਜਿਵੇਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਖਨਾ, "ਕਾਕਾ ਜੀ ੧੦ ਬੱਜਨ ਨੂੰ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਹਨ ।" ਇਸ ਦਾ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ ਹੈ, “ਪਾਠ ਸ਼ਾਲਾ ਨੂੰ ਜਾਓ ।” ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਖਣਾ, "ਅਨ੍ਹੇਰਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਹੈ ।” ਹਾਲੀ ਸਮਝੇਗਾ, ਮੈਨੂੰ ਹਲ ਛਡਣੇ ਨੂੰ ਕਹਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਪੜ੍ਹਨੇ ਵਾਲਾ ਸਮਝੇਗਾ, ਮੈਨੂੰ ਪੋਥੀ ਢੱਪਨ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਅਵਸਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਵਾਕ ਦੇ ਕਈ ਅਰਥ ਲਗ ਗਏ । ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ "ਵਿਅੰਜਨਾ" ਤੇ ਅਰਥ ਵਿਅੰਗਾਰਥ ਹੋਏ ।

 

ਅਲੰਕਾਰ ਵਰਣਨ

(ਸ਼ਬਦਾਲੰਕਾਰ)

ਇਹ ਦੱਸ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਚਮਤਕਾਰ ਹੋਵੇ ਤਦੋਂ ਉਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਚ ਇਉਂ ਭੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿ ਅਲੰਕਾਰਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਥਾਉਂ ਤੇ, ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਰਖ ਦੇਣੇ ਨਾਲ ਉਹ ਚਮਤਕਾਰ ਨਾ ਰਹੇ, ਤਦੋਂ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ 'ਚ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਬਦ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦਸ ਭੇਦ :-

੧. ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ, ੨. ਚਿੱਤ੍ਰ, ੩. ਪੁਨਰੁਕਤ ਪ੍ਰਕਾਸ, ੪. ਪੁਨਰੁਕਤ- ਬਦਾਭਾਸ, ੫. ਪ੍ਰਹੇਲਿਕਾ, ੬. ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਕ, ੭. ਜਮਕ, ੯. ਬਕ੍ਰੋਕਤਿ, ੯. ਵੀਪਸਾ, ੧੦. ਸ਼ਿਲੇਸ਼ ।

 

੧. ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ (ਉਰਦੂ ਤਾਂ ਫਾਰਸੀ "ਤਜਨੀਸ "।)

ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ।