ਅੱਖਰ ਵਰਗ :—ਮੁਖ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਕੋ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਬੋਲੇ ਜਾਨੇ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰ ਇੱਕ ਵਰਗ 'ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਉਂ ਪਹਲੇ ਅੱਖਰ ਦੇ ਨਾਉਂ ਤੇ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਕਵਰਗ—ਕ, ਖ, ਗ, ਘ, ਙ ।
ਚਵਰਗ—ਚ, ਛ, ਜ, ਝ, ਞ ।
ਟਵਰਗ—ਟ, ਠ, ਡ, ਢ, ਣ ।
ਤਵਰਗ- ਤ, ਥ, ਦ, ਧ, ਨ ।
ਪਵਰਗ—ਪ, ਫ, ਬ, ਭ, ਮ ।
ਵ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ :--
(੧) ਕੋਮਲਾ :-- ਇਸ ਵਿੱਚ ਯ, ਰ, ਲ, ਵ, ਸ, ਹ ਦੀ ਅਧਿਕਤਾ ਚਾਹੀਏ ।
ਸਥਲ :--ਜਿਸ ਦਿਨ ਧੀਦੋ ਤਾਂ ਹੀਰ ਦੀ ਪਹਿਲੇ ਈ ਦਿਨ ਭੇਂਟ ਹੋਈ । ਗੁੱਸੇ, ਗਿਲੇ, ਗੁਫਤਾਰ ਆਦਿ ਤੋਂ ਪਿਛੋਂ:-
(੧) ਹੀਰ ਹੱਸ ਕੇ ਆਖਿਆ ਚਲ ਘਰੀਂ,
ਦੇ ਅਨੋਖੜੀ ਮੀਤ ਮਿਹਮਾਨ ਪਿਆਰੇ ।
ਰਾਂਝੇ ਆਖਿਆ ਚਲੋ ਜੀ ਬਿਸਮਿੱਲਾ,
ਟੁਰਿਆ ਯਾਦ ਕਰ ਅਲੀ ਮਰਦਾਨ ਪਿਆਰੇ ।
* ਚਾਲ ਚਾਲ ਸੈਈਆਂ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗਈਆਂ,
ਜੋ ਜੋ ਹੀਰ ਦੀਆਂ ਰਾਜ਼ਦਾਨ ਪਿਆਰੇ ।
ਸੰਗ ਸੰਗ ਸੈਈਆਂ ਸੰਗ ਸੰਗ ਰਾਂਝਾ,
ਗਰਜ਼ ਝੰਗ ਦੀ ਜਾਨ ਪਛਾਨ ਪਿਆਰੇ ।
ਇਸ * 'ਚਾਲ ਚਾਲ' ਵਾਲੇ ਛੰਦ ਵਿੱਚ 'ਲ' ਅਰੁ 'ਸ' ਕਈ ਬੇਰ ਆਏ ਹਨ ।