ਭਾਵ-ਉਤੇਜਨਾ ਨੂੰ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਮਿਥਦਾ ਹੈ। ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਲਹਾਮ ਜਾਂ ਧੁਰੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਆਵੇਸ਼ ਕਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਲੋੜ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸਤਾਰ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਵੀ। ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਕਵੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਕਾਂਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕਵੀ ਇਹ ਕੰਮ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੱਚ ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇ ਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ 'ਦਰਦ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਹਾਲ ਨੀ ਮੈਂ ਕੀਹਨੂੰ ਆਖਾਂ' ਕਹਿ ਕੇ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਆਤਮ- ਪ੍ਰਗਟਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸਾਖੀ ਭਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੁੱਲ੍ਹਾ 'ਚੁੱਪ ਆਸ਼ਕ ਤੋਂ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਏ, ਜਿਸ ਆਈ ਸੱਚ ਸੁਗੰਧੀ ਹੈ' ਦਾ ਹੋਕਾ ਦੇ ਕੇ ਕਲਾ ਦੇ ਮਾਨਵਕਾਰੀ ਰੋਲ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕਲਾ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਦਾਇਤਵ ਬਾਰੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੀ ਸੁਚੇਤਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਤੱਥ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਣਡਿੱਠ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਨਾ ਟਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲਾ, ਬੇਰੋਕ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਗਟਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸੱਚ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਖਾਤਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜੋਖਮਾਂ ਵਲ ਵੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਇਹ ਕਾਫੀ ਜਿਥੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਾਧਨਾ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਹੋਂਦ-ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਸਮਾਜਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਵੱਲ ਵੀ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ :
ਮੂੰਹ ਆਈ ਬਾਤ ਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਏ।
ਝੂਠ ਆਖਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਬਚਦਾ ਏ,
ਸੱਚ ਆਖਿਆਂ ਭਾਂਬੜ ਮਚਦਾ ਏ।
ਜੀਅ ਦੋਹਾਂ ਗਲਾਂ ਤੋਂ ਜੱਚਦਾ ਏ,
ਜੱਚ ਜੱਚ ਕੇ ਜਿਹਬਾ ਕਹਿੰਦੀ ਏ।
ਜਿਸ ਪਾਇਆ ਭੇਤ ਕਲੰਦਰ ਦਾ,
ਰਾਹ ਖੋਜਿਆ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦਾ।
ਉਹ ਵਾਸੀ ਹੈ ਸੁੱਖ-ਮੰਦਰ ਦਾ,
ਜਿੱਥੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ਨਾ ਲਹਿੰਦੀ ਏ।
ਏਥੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਅਨ੍ਹੇਰਾ ਏ,
ਅਤੇ ਤਿਲਕਣਬਾਜ਼ੀ ਵਿਹੜਾ ਏ।
ਵੜ ਅੰਦਰ ਵੇਖੇ ਕਿਹੜਾ ਏ,
ਬਾਹਰ ਖਫ਼ਤਣ ਪਈ ਢੂੰਡੇਂਦੀ ਏ।
