ਇਕ ਲਾਜ਼ਮ ਬਾਤ ਅਦਬ ਦੀ ਏ।
ਸਾਨੂੰ ਬਾਤ ਮਾਲੂਮੀ ਸਭ ਦੀ ਏ,
ਹਰ ਹਰ ਵਿਚ ਸੂਰਤ ਰੱਬ ਦੀ ਏ,
ਕਿਤੇ ਜ਼ਾਹਰ ਕਿਤੇ ਛੁਪੇਂਦੀ ਏ।
ਜਦੋਂ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੋਏ ਨੂਰ ਹੁਰੀਂ,
ਜਲ ਗਏ ਪਹਾੜ ਕੋਹ-ਤੂਰ ਹੁਰੀਂ।
ਤਦੋਂ ਦਾਰ ਚੜੇ ਮਨਸੂਰ ਹੁਰੀਂ
ਉਥੇ ਸ਼ੇਖ਼ੀ ਮੈਂਡੀ ਨਾ ਤੈਂਡੀ ਏ।
ਜੇ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਾਂ ਅਸਰਾਰ ਤਾਂਈ,
ਸਭ ਭੁੱਲ ਜਾਵਣ ਤਕਰਾਰ ਤਾਂਈ।
ਫਿਰ ਮਾਰਨ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਯਾਰ ਤਾਈਂ ।
ਏਥੇ ਮਖਫ਼ੀ ਗੱਲ ਸੋਹੇਂਦੀ ਏ।
ਅਸਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਇਲਮ ਤਹਿਕੀਕੀ ਏ,
ਉਥੇ ਇਕੋ ਹਰਫ਼ ਹਕੀਕੀ ਏ।
ਹੋਰ ਝਗੜਾ ਸਭ ਵਧੀਕੀ ਏ.
ਐਵੇਂ ਰੌਲਾ ਪਾ ਪਾ ਬਹਿੰਦੀ ਏ।
ਇਸ ਕਾਫੀ ਦੇ ਪਾਠ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕਾਵਿ-ਸਿਰਜਣਾ ਕਵੀ ਦੇ ਆਤਮ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਆਪ ਰਹੇ ਸੱਚ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵੀ। ਸੱਚ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਦਾ ਪੈਂਡਾ ਬਿਖਮ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋਖਮ ਭਰਿਆ ਵੀ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਬਾਹਰਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਜਾਨਣਾ ਤਿਲਕਣਬਾਜ਼ੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਾਧਕ ਜਾਂ ਕਵੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਬਾਹਰਲੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਅੰਤਿਮ ਸੱਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸੱਚ ਦੇ ਸਾਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ। ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਜਾਣੇ ਬਿਨਾਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਸੱਚ ਦੀ ਸੋਝੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਵੀ ਸਰਬ ਗਿਆਤਾ ਵਾਂਗ ਦਿੱਖ ਤੇ ਸੱਚ ਜਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਤੇ ਬਾਤਨ ਦੇ ਸਭ ਪਰਦੇ ਲਾਹ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਕਰੇ। ਕਵੀ ਨੇ ਉਚਾਰਣਾ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਾਪੇਖ ਸੱਚ ਨੂੰ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਸੱਚ ਨੂੰ ਬੇਬਾਕ ਹੋ ਕੇ ਉਚਾਰਣਾ ਕਈ ਵਾਰ ਖ਼ਤਰੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਵਰਜਣਾ-ਮੁਖੀ ਸਮਾਜਾਂ (closed societies) ਵਿਚ ਸੱਚ ਦਾ ਬੇਬਾਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਖਤਰੇ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਦੋਂ ਸਥਾਪਤੀ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਦਬੇਲ ਧੜੇ ਦੇ ਸੱਚ ਵਲੋਂ ਚੁਨੌਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਿਸਫ਼ੋਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਜੇਹੀ ਵਰਜਣਾ-ਮੁਖੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸੱਚ ਨੂੰ ਜਾਂ ਲੁਕਾ ਕੇ, ਕਲਾ ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦਾ ਉਹਲਾ
