ਹੈ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਰਾਗ ਕੰਮਾ, ਰੁੱਤਾਂ, ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਗ- ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਿਰੋਲ ਮੌਲਿਕ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਾਵਿ ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਸੰਜੋਗ ਹੈ । ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਪਿੰਗਲ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਜਾਂ ਛੰਦ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਗ ਦੀ ਲੈ ਮੁਤਾਬਿਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਏਸੇ ਲਈ ਮਾਤਰਾ ਵੱਧ ਘੱਟ ਹਨ। ਤੇਲ ਨਾਲੋਂ ਰਾਗ ਦੀ ਲੈ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।

ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹੈ. ਕਿਉਂਜੋ ਇਸ ਦੇ ਰਚਨਹਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿਚ ਢਾਲਣ ਲਗਿਆਂ ਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਵਿਆਕਰਣਕ ਇਕਸਾਰਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਜੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਗਿਆਂ ਜੋ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਣ , ਜ਼ਰੂਰ ਚੜ੍ਹ ਗਈ । ਡਾ. ਟੱਪ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮਹੱਤਤਾ ਇਸ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਸਵੀਕਾਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦਵੀ ਉਪ-ਭਾਖਾਵਾਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਆਖਦਾ ਹੈ । ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਲਹਿੰਦੀ, ਸਿੰਧੀ, ਬ੍ਰਜ- ਭਾਸ਼ਾ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫਾਰਸੀ ਤੇ ਰੇਖਤਾ ਆਦਿ ਸਭ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਅਸੀਂ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ!

ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਤੇ ਕਾਵਿ-ਛੰਦਾਂ ਦੀ ਵੰਨ- ਸੁਵੰਨਤਾ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ । ਬਾਰਾਮਾਹ, ਪੱਟੀ, ਸਤਵਾਰਾ, ਘੋੜੀਆਂ, ਅਲਾਹੁਣੀਆਂ, ਖਟਮਾਸਾ, ਆਰਤੀ, ਮਾਝਾ, ਛਿੰਝ ਆਦਿ 55 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਲੋਕ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਆਦਿ-ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਗਿਣਤ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਛੰਦਾਂ ਦੀ ਕਲਾਮਈ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਹੋਰ ਕਿਧਰੇ ਘੱਟ ਹੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਅਮਰ-ਸੱਚ ਜਾਂ ਸਦੀਵੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚਲੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਤੁਕਾਂ ਅਖਾਣ ਬਣ ਕੇ ਲੋਕ ਮੂੰਹਾਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ:

(1) ਮਾਇਆਧਾਰੀ ਅਤਿ ਅੰਨ੍ਹਾ ਅਤਿ ਬੋਲਾ।

(2) ਨਿਵੇ ਸੋ ਗਉਰਾ ਹੋਏ।

(3) ਪਾਪਾ ਬਾਝਹੁੰ ਹੋਵੇ ਨਾਹੀਂ, ਮਾਇਆ ਸਾਥਿ ਨਾ ਜਾਈ।

(4) ਮਨੁ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪ ਹੈਂ, ਆਪਣਾ ਮੂਲ ਪਛਾਣਿ ॥

(5) ਹਉਮੈ ਦੀਰਘੁ ਰੋਗਿ ਹੈ, ਦਾਰੂ ਭੀ ਇਸ ਮਾਹਿ।

(6) ਅਪਰਾਧੀ ਦੂਣਾ ਨਿਵੈ ਜਿਉ ਹੰਤਾ ਮਿਰਗਾਹਿ ।

(7) ਸੋ ਕਿਉਂ ਮੰਦਾ ਆਖੀਐ, ਜਿਤ ਜੰਮੇ ਰਾਜਾਨ।

(8) ਘੱਲੇ ਆਵਹਿ ਨਾਨਕਾ, ਸਦੇ ਉਠੀ ਜਾਇ।

(9) ਵਿਦਿਆ ਵੀਚਾਰੀ ਤਾਂ ਪਰਉਪਕਾਰੀ।

(10) ਭੁਖੇ ਮੁਲਾਂ, ਘਰੇ ਮਸੀਤਿ।

(11) ਪੜ੍ਹਿਆ ਮੂਰਖ ਆਖੀਐ, ਜਿਸ ਲਬੁ ਲੋਭ ਅਹੰਕਾਰ।

(12) ਹਕੁ ਪਰਾਇਆ ਨਾਨਕਾ, ਉਸ ਸੂਅਰ ਉਸ ਗਾਇ।

(13) ਸਚੈ ਮਾਰਗਿ ਚਲਦਿਆਂ ਉਸਤਤਿ ਕਰੇ ਜਹਾਨ।

(14) ਮਨਿ ਜੀਤੇ ਜਗੁ ਜੀਤ ।

(15) ਗੁਰੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾ ਅੰਧੁਲਾ, ਚੇਲੇ ਨਾਹੀ ਠਾਉ।

(16) ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧ ਕਾਇਆ ਕਉ ਗਾਲੈ, ਜਿਉਂ ਕੰਚਨ ਸੋਹਾਗਾ ਢਾਲੈ।

(17) ਨਿੰਦਕ ਕਾ ਝੂਠਾ ਬਿਉਹਾਰ।

(18) ਅਕਲੀਂ ਸਾਹਿਬ ਸੇਵੀਐ, ਅਕਲੀਂ ਪਾਈਐ ਮਾਨ।