ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਗ- 11 ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਪਾਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਛਾਂਗੇ ਗਏ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਅਧੂਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਗ- 12 ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਗ - 13 ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਉਹ ਰਚਨਾਵਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਵਿੱਚ ਛਾਪੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਭਾਗ-14 ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਰਚਨਾ 'ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ ਪੁਰਖੇ' ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਵਿੱਚ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਭਾਗ 15 ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ 'ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ' ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛਪੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਛਪਣ ਕਾਲ 1982 ਤੋਂ 1988 ਤੱਕ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਚਰਚਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ 'ਧਰਮ ਦੀਕਸ਼ਾ ਲਈ ਬਿਨੈ-ਪੱਤਰ' ਅਤੇ 'ਬੇਦਖ਼ਲੀ ਲਈ ਬਿਨੈ-ਪੱਤਰ' ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਛਪੀ ਆਖ਼ਰੀ ਰਚਨਾ 'ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ' ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਜਨਵਰੀ 1988 ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਸੀ।

ਅੰਤਲੇ ਹਿੱਸੇ (ਭਾਗ- 16) ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਅਨੁਵਾਦਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਸ਼ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਕਵਿਤਾ 'ਘਾਹ' ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

***

ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ ਉਸ ਦੀ ਹਾਸਲ ਮੂਲ ਹੱਥਲਿਖਤ ਨਾਲ ਮੇਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਹਰੇਕ ਰਚਨਾ ਦੇ ਪਾਠ ਦੇ ਮੂਲ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਲੋੜ ਸਮਝਣ ਤੇ ਉਹ ਮੂਲ ਹਵਾਲਾ ਵਾਚ ਸਕਣ। 'ਲੋਹਕਥਾ', 'ਉੱਡਦੇ ਬਾਜ਼ਾਂ ਮਗਰ' ਅਤੇ 'ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ' ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਲੱਗਣ ਤੇ ਹੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ ਉਸ ਰਚਨਾ ਦੀ ਮੂਲ ਹੱਥਲਿਖਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਹੈ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਵੇਂ ਛਪੀਆਂ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਛਪੇ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਫਰਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਹੱਥਲੇ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਰਕਾਂ ਨੂੰ ਮੇਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਰਕ ਸਨ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵੇਂ ਛਪੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਖਰੇਵਿਆਂ ਨੂੰ ਚਿੰਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਰਚਨਾ ਦੇ ਦੋ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਰਕ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਠ ਦਿਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਹੱਥਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਸਮਗਰੀ ਵੀ ਹੈ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੱਥਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੌਲਿਕ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂਟਣ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋਰ ਵੀ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਹੱਥਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਫ਼ਿਲਹਾਲ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੋੜੀਂਦੀ ਪੁਣ-ਛਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਐਡੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਈ