ਦਾ ਵਿਤ੍ਰਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਚੇਤਨਾ ਨਹੀਂ; ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਵੀ ਮੁੱਢਲੀ ਚੇਤਨਾ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵਿਤਕ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਉਪਜਿਆ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਕ ਨੂੰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਜ਼ਮੀਰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਣ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਮੀਰ ਵੀ ਆਤਮਾ ਵਾਂਗ ਇੱਕ ਅਨਾਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ; ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤਰਕ ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ। ਜ਼ਮੀਰ ਜਾਂ ਨੇਕੀ ਬਦੀ ਦਾ ਵਿਤਕ ਸੱਭਿਅ ਸਮਾਜਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਵਿਕਸੀ ਹੈ। ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਪਰਮ ਸੱਚ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਲੋੜ ਜਾਂ ਇੱਛਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਲੋੜ ਅਤੇ ਇੱਛਾ (necessity anc desire) ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਰਮ ਸੱਚ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਰਗਾ ਘਟੀਆ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ; ਨਾ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿਚਲੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੰਗਲੀ ਮਨੁੱਖ (xavage) ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਧ ਸੱਭਿਆ (barbarian) ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਸੱਭਿਅ (ਸਿਵਿਲਾਈਜ਼) ਹੋਇਆ। ਬਾਰਬੇਰੀਅਨ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਜੰਗਲੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਲੋੜਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਪਜਿਆ; ਲੋੜਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜਿਆ ਸੀ । ਜੇ ਜੰਗਲੀ ਮਨੁੱਖ ਕੰਦ ਮੂਲ ਖਾਈ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀਆਂ ਖੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਰਦੀ ਗਰਮੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਗੁਫਾਵਾਂ ਕੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਵਧਣੀਆਂ; ਨਾ ਹੀ ਭੁੱਖ, ਭੈ ਅਤੇ ਭਟਕਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਦੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਘਾਟਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੇ ਅਤੇ ਇਸ ਇੱਛਾ-ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਜਤਨ ਨੇ ਜੰਗਲੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਰਧ ਸੱਭਿਅ ਜਾਂ ਬਾਰਬੇਰੀਅਨ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਸੁਖਾਂ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਸ ਦੀ ਸਮ੍ਰਿਤੀ (ਯਾਦ) ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੀ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਾਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਸੱਭਿਅਤਾ ਸੁਖਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਨਹੀਂ ਉਪਜੀ; ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਨਿਵਿਰਤੀ ਦੇ ਜਤਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਕਸੀ ਹੈ।

ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਵਾਸ, ਨਗਰ ਨਿਰਮਾਣ, ਸੈਨਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ, ਵਿਕਸਿਤ ਖੇਤੀ, ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਾਪਾਰ, ਫਲਸਫ਼ਾ, ਧਰਮ ਵਰਗ-ਵੰਡ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਆਦਿਕ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਹੈ। ਵਿਕਸਿਤ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਾਪਾਰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚਲੀ ਬਾਰਬੇਰੱਈਅਤ ਮਨੁੱਖੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਰਧ ਸੱਭਿਅ ਸਮਾਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸੱਭਿਅ ਸਮਾਜਾਂ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ, ਸੈਂਕੜੇ ਮੀਲ ਲੰਮੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ (ਫਸੀਲਾਂ) ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਖਰਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤਾ ਮਰਚ ਹਾਕਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਵਿਲਾਸੀ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਤਾਂ ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸ਼ੇਰੀਅਨ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਤਕ ਪੁੱਜ ਕੇ ਕੁਝ ਘੱਟ ਗਏ ਸਨ; ਪਰੰਤੂ ਸੱਭਿਅ ਸਮਾਜਾਂ ਦੇ ਹਾਕਮ ਵਰਗ ਵਿਚਲੀ ਬਾਰਬੇਰੱਈਅਤ ਦਾ ਅਜੇ ਤਕ ਖ਼ਾਤਮਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਮੁਲਕਗੀਰੀਆਂ ਦਾ ਅਤੇ ਚੱਕਵਰਤੀ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਆਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਸ ਸ਼ੌਂਕ ਜਾਂ ਵਹਿਸ਼ੀਪਣ