ਵਰਗ ਵਿਲਾਸਤਾ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤਾ ਖ਼ਰਚ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਵਹਿਸ਼ਤ ਉੱਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਿਖੇੜਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਵਿਲਾਸ ਅਤੇ ਵਹਿਸ਼ਤ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਣ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਡੰਗ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ।

ਕਿਰਸਾਨੀ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੱਭਿਅ-ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਅੰਤਲਾ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਅਜੇਹੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਘਾੜਤ ਘੜੀ ਜਾਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਈ ਸਹੂਲਤੀ ਹੋਣ। ਰਾਜਾ ਈਸ਼੍ਵਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੈ; ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜ਼ਿੱਲੇ-ਸੁਬਾਨੀ (ਰੱਬ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ) ਹੈ; ਸੁਖ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ; ਚੋਪੜੀ ਖਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਸਹਿਣੇ ਪੈਣਗੇ ਦੁੱਖ, ਸੁਖ, ਭੁੱਖ, ਆਦਰ ਅਤੇ ਨਿਰਾਦਰ ਆਦਿਕ ਸਭ ਕੁਝ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ; ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਦਾੜ ਲਈ (ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਲਈ ਵੀ) ਉਸ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਇਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਲ ਹਾਂ, ਨਾ-ਸ਼ੁਕਰੇ ਹਾਂ; ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਭਾਗੀ ਹੋਵਾਂਗੇ।

ਦੁੱਖ ਦੀ ਨਿਵਿਰਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੇ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਨਿਵਿਰਤੀ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਮਨੁੱਖ ਵਿਚਲੀ ਵਹਿਸ਼ਤ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਜਬੂਰ ਸਿਆਣਪ ਨੇ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਨਿਵਿਰਤੀ ਦੀ 'ਇੱਛਾ' ਨੂੰ ਸੁਖ ਦੀ 'ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ' ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੁਰਾਈ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨਕਲਾਬ ਆ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ, ਸੱਤਾ ਦਾ ਸਵਾਮੀ ਵਰਗ ਇਨਕਲਾਬ-ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨੂੰ ਗੈਰ- ਕਾਨੂੰਨੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਸੁਖ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਵੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਰਗਾ ਘਟੀਆ ਅਤੇ ਨਿੰਦਤ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਸਦਾ ਸੁਖੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਅਸੀਸ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਭਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਲ੍ਹਕਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਅਵਥਾ ਮੰਨ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਤਾ ਜਾਂ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਖ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਕਾਰਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਉਪਜਿਆ ਹੈ ਉਹ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਸਾਧਾਰਣ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੱਚ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਹ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਵਰਗ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕਰਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੁਖ ਦੀ ਇੱਛਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਖ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਾਂ ਲੋੜ ਪਸੂ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਲੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਗ ਬਾਲਣ ਨਾਲ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਰ ਵਧਦੀ ਹੈ ਉਵੇਂ ਹੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਨਾਲ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਜੇਹੀ ਭੁੱਖ ਜਾਂ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜੀ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਨਾਲ ਵਧੇ। ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜੇਹਾ ਕਈ ਕੁਝ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਨਾਲ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ—ਲੋਭ, ਈਰਖਾ, ਆਲਸ, ਵਿਲਾਸ, ਸੱਤਾ ਦਾ ਮੋਹ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਰ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਆਰ, ਮਿਤ੍ਰਤਾ, ਮਿਲਵਰਤਣ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਆਦਿਕ ਵੀ ਤ੍ਰਿਪਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਵਧਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮਿੱਤ੍ਰਤਾ ਮਿਲਵਰਤਨ ਆਦਿਕ ਨੂੰ ਇਸ ਘਿਰਣਤ ਨਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ