ਉਦੋਂ ਉਹ ਹਮਦਰਦੀ ਜਾਂ ਸਹਾਨੁਭੂਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਕਿਉਂ ਜੁ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਵਾਈਆਂ ਜਾਂ ਭੋਜਨ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਦੁੱਖ ਪਾਉਣ ਦਾ ਨਾ ਕੋਈ ਅਨੁਭਵ ਹੈ, ਨਾ ਖ਼ਤਰਾ। ਉਹ ਸਦਭਾਵਨਾ ਵਜੋਂ ਇਹ ਕੁਝ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਮਦਰਦੀ ਜਾਂ ਸਹਾਨੁਭੂਤੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ; ਸਦਭਾਵਨਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਅਸੀਮ ਹੈ, ਅਨੰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਅਸੀਮ ਜਾਂ ਅਨੰਤ ਨਹੀਂ , ਉਹ ਸਦਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਹਮਦਰਦੀ (ਸਹਾਨੁਭੂਤੀ) ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਪਕੜ (ਪਿਆਰ) ਹੈ।

ਸਦਭਾਵਨਾ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਬਹੁਤਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਸਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ—ਸ਼ੁੱਧ, ਖਰਾ, ਸੁੱਚਾ, ਸੱਚਾ। ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ—ਭਾਵ ਖ਼ਿਆਲ, ਵਿਚਾਰ। ਸੱਚੇ, ਮੁੱਚੇ, ਨੇਕ ਅਤੇ ਸੁਹਣੇ

ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸਦਭਾਵੀ ਮਨੁੱਖ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਦਭਾਵੀ ਨੂੰ ਸੱਤਭਾਵੀ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੁਹਣੀ, ਸੁੱਚੀ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਦਭਾਵਨਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਸ਼ਟਮਾਰਗ ਵਿੱਚ ਜਿਸ 'ਠੀਕ ਵਿਚਾਰ' ਜਾਂ Right Thinking (ਰਾਈਟ ਥਿੰਕਿੰਗ) ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਦਭਾਵਨਾ ਹੀ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਮੱਤ ਦੀ ਸਦਭਾਵਨਾ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਰਵ-ਮੁਕਤੀਵਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ । ਇਸਲਾਮ ਅਲਹਿਦਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾ ਸਕਿਆ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅੰਤਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮੂਲ ਮਨੋਰਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਰਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤਲਾ ਮਨੋਰਥ ਮੁਕਤੀ, ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ, ਆਤਮ-ਸਾਖਿਆਤਕਾਰ ਅਤੇ ਪਰਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸ੍ਵਰਗੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਅਗਿਆਤ ਦੇ ਭੈ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਿਆਤ ਦੇ ਭੈ ਆਸਰੇ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਧਰਮ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਪਜਾਇਆ ਨਹੀਂ, ਕੇਵਲ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਵੀ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਲਈ ਹੈ। ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਧਰਮ ਜਿੰਨਾਂ-ਭੂਤਾਂ ਅਤੇ ਜਾਦੂ-ਟੂਣਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੰਗਲੀ ਨਿਵਾਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਮੁਕਤੀ, ਸਮਾਧੀ, ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨ, ਅਹੰਬ੍ਰਹਮਾਸਮਿ ਅਤੇ ਅਨਲਹੱਕ ਦੀਆਂ ਅਗਿਆਤ, ਅਪਹੁੰਚ ਉਚਾਈਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵੇਖਣ ਜੋਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਧਰਮ ਸਦਾ ਤੋਂ ਰੂਹਾਨੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਜਾਂ ਅਧਿਆਤਮਕ ਏਕਤੰਤ੍ਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੁੱਧ ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਣ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੀ। ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਲਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਸਿਆਸੀ ਏਕਤੰਤ੍ਰ ਦੇ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪ੍ਰਜਾਤੰਤ੍ਰ ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਭੋਗ ਸਕਿਆ। ਜਿੰਨੀ ਕੁ ਭੋਗੀ, ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਬੁੱਧ ਮੱਧਮਾਰਗ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਰਨੋਕਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਰਵਾਣ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਜੇ ਚਾਰਵਾਕ ਵਾਂਗ ਉਹ ਵੀ ਨਿਰੋਲ ਸੱਚ ਬੋਲਦਾ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਮਿਡਲ ਪਾਸ਼ ਅਪਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮੋਢਾ ਦੇਣ ਲਈ ਚਾਰ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਰਹਿ ਗਏ। ਕਿਸੇ ਸਿਧਾਂਤ