ਤਮੋਗੁਣੀ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ ਜੀਵਨ ਲਈ ਉਦਾਸੀ ਅਤੇ ਬੇਲੋੜੇ ਬੋਝ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਵਿਕਾਸਮੁਖੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਜਤਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਸਤੋਗੁਣੀ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ ਜੀਵਨ ਲਈ ਵਰਦਾਨ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਤਵਿਕਤਾ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਹੈ। ਰਜੋਗੁਣੀ ਅਸਾਧਾਰਣਤਾ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਪੜਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਸੀ। ਮੁੱਢਲੇ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਲੰਮੇਰਾ ਸੀ। ਰਜੋਗੁਣੀ ਵਿਵਹਾਰ ਦੇ ਲੰਮੇ ਅਭਿਆਸ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਰਜੋਗੁਣ ਲਈ ਉਚੇਚਾ ਸਤਿਕਾਰ ਉਤਪੰਨ ਅਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਅਤੇ ਮੱਧ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੁਣ ਨੂੰ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਰਤੋੜ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਏਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕਰੂਪਤਾ ਵੇਖਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਮ, ਮਰਿਆਦਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਵੀ ਸਰਵ-ਕਲਾ-ਸੰਪੂਰਣ ਨਹੀਂ; ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਵਤਾਰ ਲੈਣ ਲੱਗਿਆ ਆਪਣਾ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੱਕ ਨਾਠ ਲੈ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ; ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਹਰ ਮਾਨਤਾ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਸਰਬ-ਕਲਾ-ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਤੀਰ ਕਮਾਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੱਕਧਾਰੀ ਹੈ । ਸਾਤਵਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਸੰਤ ਨੂੰ ਅਧੂਰਾ ਮੰਨਦਾ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸੰਤ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਿਪਾਹੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਹਰ ਉਸ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਸੰਤ ਮੰਨਦਾ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਤ ਮਨਵਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਨਿਰਨੇਪਤਾ, ਕਰਮ-ਫਲ ਦਾ ਤਿਆਗ, ਆਤਮਾ ਦੀ ਅਵਿਨਾਸ਼ਤਾ, ਧਰਮ ਪ੍ਰਾਇਣਤਾ (Devotion of Duty), ਦੇਸ਼-ਭਗਤੀ ਵਚਨ-ਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਅਜੇਹੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤ ਉਤਪੰਨ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤ-ਚਿੱਤ ਰਹਿ ਕੇ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਰਮਯੋਗੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਰਮਯੋਗੀ ਅਰਜੁਣ, ਸਤੋਗੁਣੀ ਬਿਦਰ ਅਤੇ ਰਜੋਗੁਣੀ ਭੀਸ਼ਮ ਦੋਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਰਪਣ ਕਰ ਦੇਣ ਕਰਕੇ ਕਠਪੁਤਲੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ।

ਇਸ ਮਿਸਾਲ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਸੀ। ਮਨੁੱਖ ਮਾਤਰ ਇਵੇਂ ਹੀ ਸੋਚਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਸਮਝਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਨਤ ਵੇਖਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਇਸ ਲਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਸਮਝਣੀ ਜ਼ਰਾ ਸੌਖੀ ਹੈ। ਉਂਞ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਬੇ-ਦਰੇਗ਼ ਵਰਤੋਂ, ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਸਦਾ ਤੋਂ ਹੀ ਰੱਬੀ ਰਹਿਮਤ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਵੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਮਨੁੱਖਤਾ ਬੇਗਾਨੀ/ਓਪਰੀ ਵੰਡ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ 'ਜ਼ੁਲਮ' ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਵੰਡ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ 'ਬਹਾਦਰੀ' ਦੇ ਨਾਂ ਦਿੰਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਹੋ ਕੇ ਸੋਚਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਉਹ ਸਦਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ, ਫ਼ਿਰਕੇ, ਦੇਸ਼, ਧਰਮ ਜਾਂ ਕੌਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਕੇ ਸੋਚਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਅਧੂਰੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਧੂਰੀ ਸੋਚ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਕਰਮਯੋਗੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਤੰਕਵਾਦੀ ਆਖਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਕਿਧਰੇ ਨਿਵੇਕਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਬਣਕੇ ਸੋਚਿਆ ਕਰ ਯੋਗੀ ਅਰਜੁਨ ਅਤੇ ਵਲ੍ਰਡ ਟ੍ਰੇਡ ਸੈਂਟਰ ਦੇ