ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਅਰਸ਼ਮੀਦਸ ਦੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵੀ ਹੀਰੋਨ ਦੇ ਅਸਲਾਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸਾਂਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਹੀਰੋਨ ਦਾ ਰਾਜ ਅਮਨ ਭਰਪੂਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾ ਪਈ। ਜਦੋਂ ਮਾਰਸੈੱਲੱਸ ਅਤੇ ਐਪੀਐਸ ਨੇ ਸਮੁੰਦਰ ਅਤੇ ਧਰਤੀ, ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹੱਲਾ ਕੀਤਾ, ਉਦੋਂ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਆਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਗਨੀ, ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਭਾਰੇ ਮੇਵਿਆਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕਰ ਕੇ ਰੋਮਨਾਂ ਦੇ ਕਈ ਜਹਾਜ਼ ਡੋਬ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਸਿਰਾਕਿਉਜ਼ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨਗਰਰਾਜ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਤਕ ਰੋਮਨਾਂ ਦੇ ਟਿੱਡੀ ਦਲ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਅੰਤ 212 ਪੂ.ਈ: ਵਿੱਚ ਅਰਸ਼ਮੀਦਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰੋਮਨਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ।" ਇਹ ਪਲੂਟਾਰਕ ਦੀ ਲਿਖਤ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਹੈ।

ਇਹ ਲਿਖਤਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੇ ਯੂਨਾਨੀ ਸਿਆਣਪ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਣ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਪੈਰੀਕਲੀਜ਼ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਲਾ, ਦਰਸ਼ਨ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ, ਵਾਪਾਰ ਅਤੇ ਸਨਅਤ ਆਦਿਕ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਅਜੇਹੀ ਸੋਚ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਏਥਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਪਾਰ ਧਨ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਪੈਰੀਕਲੀਜ਼ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਪੂਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਜੇਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦਾ, ਜਿਸ ਲਈ ਲੋਕ-ਕਲਿਆਣ ਕਿਸੇ ਉਚੇਚੇ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ। ਪੈਰੀਕਲੀਜ਼ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪਿੱਛੋਂ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪਲੇਟ ਦਾ। ਗੁਰੂ-ਚੇਲੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ, ਸੱਭਾ, ਜੰਗ, ਜਿੱਤ, ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਚੰਬੜੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਲੇਟੋ ਨੇ ਸਪਾਰਟਾ ਦੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਉੱਤੇ ਸੋਚਦੇ ਅਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹੋਏ ਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ, ਕਾਰਬਾਰ, ਉਸਾਰੀ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਆਦਿਕ ਨੂੰ ਆਮ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਗ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਖਿਆ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਲੜਨਾ । ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਸੁਖ ਅਤੇ ਸੌਂਦਰਯ ਲਈ ਸੋਚਣਾ ? ....ਡੀ...ਕਿੰਨੀ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਦਾਸ ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ?

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਮਿਆਲ ਸਾਧਾਰਣ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਚਰਚਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਕਨਫ਼ਿਊਸੀਅਸ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਸੀ; ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਗਈ।

ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਰੋਮਨਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨੀ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਸਿਆਣਪ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵੀ ਹੈਰਾਨਕੁੰਨ ਹਨ। ਉਹ ਸਮੁੱਚੇ ਯੌਰਪ ਦੇ ਸੱਭਿਅਤਾ-ਦਾਤਾ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰੋਮਨ ਸੈਨਾ, ਰੋਮਨ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਰੋਮਨ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੋਮਨਾਂ ਦੀ ਦੇਣ ਅੱਜ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਰੋਮਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਲੋਕ-ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭੂਤੱਵ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਸੀ । ਪ੍ਰਭੂਤੱਵ ਸੱਤਾ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ। ਸੱਤਾ ਸੈਨਾ ਰਾਹੀਂ ਮੂਰਤੀਮਾਨਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਸੈਨਾ ਦੀ ਸਫਲਤਾ (ਯੁੱਧ-ਕਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਬੀਨਤਾ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ) ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਹੈ ਕਿ ਯੁੱਧ-ਕਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਬੀਨਤਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਾਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀ ਸੈਨਾ ਲੋੜ ਥਾਂਵੇਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪੁੱਜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਤਾਂ ਕਲਾ ਪ੍ਰਬੀਨਤਾ