ਮਿਲ ਕੇ ਵੀ ਸੱਦਾਮ ਅਤੇ ਉਸਾਮਾ-ਬਿਨ-ਲਾਦੇਨ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼-ਆਸਕਤਾ ਨੂੰ ਹਰਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਜੇ ਅੱਜ ਹਰਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕੱਲ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮੰਨ ਲਓ ਕੱਲ ਨੂੰ ਸੱਦਾਮ ਅਤੇ ਉਸਾਮਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅੱਜ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ ਹਨ; ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ (ਜਾਂ ਦੋ ਰੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਦੋ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਦੇ ਅਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਦੇ ਸ਼ੈਤਾਨਾਂ ਵਿੱਚ) ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਿੱਤਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ 'ਸੱਚਾ' ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ।

ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਾਂ ਬਹੁਤੇ ਆਸ਼ੇ, ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹਨ ਜਦੋਂ ਧਰਤੀ ਅਜੇ ਏਨੀ ਸੁਕੜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਕਦੋਂ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਸਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵਰਗੀ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਸਦਾ ਲਈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਦੂਰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਾਜਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਮਝੀਆਂ ਅਤੇ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਭਰੋਸੇ ਦਾ ਆਧਾਰ ਇਸ ਸੱਚ ਉੱਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੇ ਠੀਕ ਜਾਂ ਗਲਤ ਹੋਣ ਦੀ ਕਸਵੱਟੀ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਰਤਾ ਸੀ। ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਰਤਾ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਭਾਵ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਅਧਰਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਮਨੋਰਥ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਭਾਵ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਧਰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਧਰਮ-ਅਧਰਮ ਦੀ ਕਸਵੱਟੀ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਜਾਂ ਯਥਾ ਸਥਿਤੀ ਸੀ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਂਡਵ ਸਮਾਜਕ ਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਧਰਮ ਦੇ ਧੜੇ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਾਕਾਂਕਸ਼ਾ, ਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਯੁੱਧ-ਪ੍ਰੀਅਤਾ ਕਾਰਨ ਕੋਰਵ ਅਧਰਮੀ ਆਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਧੜਿਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਧਾਰਮਿਕ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਨੈਤਿਕ ਸੀ।

ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਇਹ ਗੱਲ ਇਉਂ ਨਾ ਰਹੇ। ਸਮਾਜਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਧਰਮ-ਅਧਰਮ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੋਣੋਂ ਹਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਜ਼ਹਬ ਇਸ ਆਧਾਰਾਸਣ ਉੱਤੇ ਬੈਠਦਾ ਗਿਆ। ਅਜੇਹੇ ਸਮਾਜ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜੇਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਬਣ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਪ੍ਰਸਤਸ਼ ਦੇ ਢੰਗ ਇੱਕੋ ਜਹੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਪੂਜਾ ਸਤਸ਼ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਢੰਗ ਜਾਂ ਕਿਹੜੇ ਮਜ਼ਹਬੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਠੀਕ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਗਲਤ, ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ ਜਾਂ ਸੁੰਦਰਤਾ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਤੇ ਨਿਰਖੀ ਪਰਖੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਦੁਨਿਆਵੀ ਦਲੀਲ ਉੱਤੇ ਨਿਰਵਰ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਜੇਹੀ ਸਦੀਵੀ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਧੜੇ, ਆਪੋ-ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਰੱਬਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਜੰਗ 1947 ਤਕ ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਲੜੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖੀ ਅਕਲ ਇਲਹਾਮਾਂ, ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਵਾਕਾਂ ਦੀ ਦਬੇਲ ਹੋ ਗਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਦਾ ਹੀ ਇਹ ਮੰਨਣ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਕਰਦੀ ਆਈ ਹੈ ਜਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦਿੰਦੀ ਆਈ ਹੈ ਕਿ-1) ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ; (2) ਮਜ਼ਹਬ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਤਾ ਆਪਸ ਮੇਂ ਬੈਰ ਰਖਨਾ ਅਤੇ (3) ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚਲੇ ਮਨੁੱਖੀਪਨ ਨੂੰ