ਲੋਕ-ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਸੜਕਾਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਲੋੜ ਬਣ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਘਰਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੂਜੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰੇ ਲੱਗੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ...। ਅਰੋ, ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਖਿਲਾਰਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਵਡੇਰੇ ਖਿਲਾਰੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਲੋੜ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਕੇ ਪਰਾਏ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਅੰਨ ਕਿਉਂ ਉਪਜਾਈਏ। ਉਹ ਅਕਾਲ-ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਾਨ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਦਾਨ ਵੀਰਤਾ ਦਾ ਜੋ ਗੋਰਵ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਉੱਤੇ ਢਿੱਡ ਭਰ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਈਰਖਾ ਫਿਰ ਘਿਰਣਾ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਭਾਵ ਮਿਲ ਕੇ ਜਿਸ ਕ੍ਰੋਧ-ਅਗਨ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣਗੇ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੀ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਗੀ।

ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਰੋਣੀ, ਕਪੜੇ, ਘਰ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੀ ਚਕਿਤਸਾ ਨਾਲ ਸੰਪੂਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਗ਼ਰੀਬੀ, ਭੁੱਖ-ਮਰੀ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਬਣ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੌਮੀ ਆਚਰਣ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਲੜਕਾ, ਤੇਜ, ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਬੰਬਈ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਬੰਬਈ ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਬਈ ਵਿਖਾਣ ਲਈ ਏਧਰ ਓਧਰ ਲੈ ਕੇ ਘੁੰਮਿਆ ਫਿਰਿਆ। ਤੇਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰਾਂ, ਲਿਫ਼ਟ ਆਪਰੇਟਰਾਂ, ਕੁਲੀਆਂ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਧੋਤੀ, ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜਣ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਆਦਿਕ ਦਾ ਹਰ ਢੁੱਕਵੇਂ ਅਵਸਰ ਉੱਤੇ ਧਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਤੇਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਕਰ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਉਂ ਨਾ ਕਰੇ। "ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕਾਂ (ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਆਦਿਕ) ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਰ ਹੈ, ਪਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੌਕਰਾਂ ਦਾ 'ਬੈਂਕਯੂ' ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹ ਭੂਏ ਚੜ ਜਾਣਗੇ । ਸਾਡੇ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰਾਂ ਨੂੰ ਡਾਂਟ-ਡਪਟ ਕੇ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।" ਤੇਜ ਨੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਇਹ ਗੱਲ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਏਥੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਡਾਂਟ-ਡਪਟ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ; ਤਾਂ ਵੀ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਹੋਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਏਥੇ ਕਿਸੇ ਉੱਤੇ ਰੋਹਬ ਪਾਉਣਾ ਨਿਰਾਦਰ ਨੂੰ ਨਿਉਂਦਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਜੋ ਨਿਰਾਦਰ ਉੱਤੇ ਗੱਲ ਨਾ ਮੁੱਕੇ ਤਾਂ ਰੋਹਬ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵਿੱਦਿਆ, ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੀਵਨ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਹਨ। ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਬੇ-ਮੁਹਾਰਾ ਵਾਧਾ ਨਿਮਨ ਕੋਟੀ ਦੇ ਜੀਵਨ (ਕੀੜਿਆਂ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ) ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ-ਜੀਵਨ (survival) ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਵਿਕਸਿਤ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਨਵ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ) ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਲਾਮਤੀ (survival) ਦੀ ਅਜੇਹੀ ਵਿਧੀ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇੱਕ ਲੋਕ-ਉਕਤੀ ਹੈ, 'ਇੱਕ ਪੁੱਤ ਦੀ ਮਾਂ ਅੰਨ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਹ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਪੁੱਤੀ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਤੋਖਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਖਲੇ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਜੋਂ ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਉਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੀ ਮਮਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ-ਕਿੰਨਾ ਅਣ-ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਅਤਾਰਕਿਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਯੌਰਪ ਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਸੋਂ ਵਾਧੇ ਤੋਂ ਫ੍ਰਾਂਸ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਨੂੰ ਘਾਟੇ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਖਤਰੇ