ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਸਤਰੀਕਰਣ

ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤਲਾ ਮਨੋਰਥ ਨਹੀਂ; ਪਰੰਤੂ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਮਨੋਰਥ ਪ੍ਰਤੀ 'ਚੇਤਨਾ' ਅਤੇ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ 'ਯਤਨਾਂ' ਨੂੰ ਵਿਕਸਾਉਂਦਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਸਾਹਮਣੇ ਉੱਤਰਜੀਵਤਾ ਜਾਂ ਸਰਵਾਇਵਲ (Survival) ਸਦਾ ਤੋਂ ਹੀ ਮਨੋਰਥ ਬਣਿਆ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਲਈ ਜੀਵਨ ਨੇ ਹਿੰਸਾ-ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦਇਆ, ਮਿੱਤਰਤਾ, ਮਿਲਵਰਤਣ ਦਾ ਸਹਿਯੋਰੀ ਤਰੀਕਾ ਵੀ । ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਮਾਰਗ ਉੱਤੇ ਤੁਰਦੇ ਹੋਏ ਜੀਵਨ ਨੇ ਤੇਜ਼ ਦੰਦਾਂ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਜਬਾੜਿਆਂ, ਭਿਆਨਕ ਪੰਜਿਆ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ (Glands) ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਕਠੋਰਤਾ, ਚੋਗੇ, ਚਲਾਕੀ, ਧੋਖਾਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਨੀਚਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਕਸਾਇਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਹਿੱਸਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਸੀ, ਉਸ ਕੋਲ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਭੈ, ਦੌੜ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤੀ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦਟਿਆ, ਸਹਾਇਤਾ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਹਿਵਾਸ ਦੇ ਸਾਧਨ ਸਨ। ਸੰਘਰਸ਼ੀ ਜੀਵਨ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਅਤੇ ਵਿਕਸਾਏ ਗਏ ਕਠੋਰਤਾ, ਚਲਾਕੀ ਅਤੇ ਨੀਚਤਾ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ; ਸਹਿਯੋਗੀ ਜੀਵਨ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਡਰ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰਤਾ ਮਾਦਿਕ ਸਾਧਨ ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕ ਸਨ।

ਜਬਰ ਦੇ ਸਾਧਨ ਆਪਣੇ ਸਾਧਕਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਰਜੀਵਤਾ (Survival) ਦੇ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਦੇ ਆਏ ਹਨ। ਸਹਿਯੋਗੀ ਜੀਵਨ ਡਰ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਣ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਅਗੇਰੇ ਵਿਕਸਦਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਸ ਭਾਗ ਨੇ, ਲੋੜ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਹਿੱਸਾ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜਿਹੜੀ ਸ਼ਾਖ਼ ਹਿੰਸਾ-ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਉਂਦੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਵਿਕਾਸ-ਵਿਹੂਣੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਜਿਹੜਾ ਹਿੱਸਾ ਹਿੰਸਾ-ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਅ ਸਕਿਆ, ਉਹ ਬਾਂਦਰਾਂ, ਬਨਮਾਣਸ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਅੰਤ ਮਨੁੱਖ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਫੁਦਰਤ ਨੇ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੀ ਕਿਸੇ ਚੇਤਨ ਹੋਂਦ ਨੇ ਕਿਸੇ ਪੂਰਵ ਚਿਤਵਤ (Preneditated) ਵਿਉਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉੱਤਰਜੀਵਨ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ ਜੀਵਨ ਲਈ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਵਸਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿਚਲੀ